STR, Mga Tula ng Digmang Bayan sa Pilipinas

S T R,

MGA TULA NG DIGMANG BAYAN SA PILIPINAS

POETRY OF PEOPLE’S WAR

IN THE PHILIPPINES

RUTH FIRMEZA

WILFREDO GACOSTA

JAIME KASANAG

EMMANUEL LACABA

LUCIA MAKABAYAN

SERVANDO MAGBANUA

KATALINO MAYLAYON

JASON MONTANA

KRIS MONTAÑES

EMIN PEÑA

Isinaayos ng

MAINSTREAM:

People’s Art, Literature and Education

Resources center

LINANG

(Kilusang sa Paglilinang ng Rebolusyonaryong

Panitikan at Sining sa Kanayunan)

PINAGHANGUAN NG MGA TULA

Mga Tula ng Rebolusyong Pilipino 1972-1980 (Palimbagang Pulang Tala, 1982).  Bp. 202. Pinotoistensil.

Ulos, 1, 1987. Nakalimbag.

Sublak,  I 1, Nobyembre 1983 (Panay).  Pinotoistensil.

“War Poems 1978-1980” ni Servando Magbanua (Panay, 1981).  Bp. 28. Makinilyado.

“Mga Tula ng isang Pulang Mandirigma,” ni Geronimo Dulongtimog (Wilfredo Gacosta) Quezon City:  Disyembre, 1976).  Nakamimyo.

Hulagpos! nobela nina Mano de Verdades Posadas (Palimbagang Kubli, 1980). Bp. 268.  Pinotoistensil.

“Sang-ayunan N’yo Kaya? ni Katalino Maylayon. (1984). Bp 19. Makinilyado.

“Pasasalamat” ni Katalino Maylayon (1983).  Bp 15. nakamimyo.  At iba pang makinilyadong koleksyon, hiwa-hiwalay na manuskrito, at ulat ng mga rehiyon tungkol sa gawaing pangkultura.

PASASALAMAT

Sa mga makatang naririto sa antolohiya;

Sa mga publikasyon at ulat ng mga rehiyon na pinaghanguan ng mga tula;

Sa Ispisyal  na Komite sa Kultura (1981-84) na binuo nina H, R at B, gayundin kina B, R, J, B at S.  Ang komiteng ito ang nagpasimuno sa pangangalap at pagsisistematisa ng mga likhang pansining at pampanitikan mula sa kanayunan;

Sa mga manunulat na tumulong sa pamimili, pag-eedit at pagsasalin ng mga tula, tulad nina R, M, Juan Mil Anos, Elias del Pilar, Kris Montañez, Julia Bangongbanta, Ariel Santos at iba pa.  Ang kanilang mga inisyal ay nasa ibaba ng tulang kanilang isinalin;

Kay Jayjay Rojas, sa titulo ng antolohiya;

Kay Diwata Jose sa disenyo ng libro at kober.

Kay Bing sa peys-ap at superbisyon sa paglilimbag;

Sa LINANG (Kilusan sa Paglilinang ng Rebolusyonaryong Panitikan at Sining sa Kanayunan), sa kasigasigan maipalaganap ang ganitong mga materyal.

                                                            Patnugutan,

                                                            MAINSTREAM:  People’s Art,

                                                            Literature and Education

                                                            Resources Center                                

INTRODUKSYON

ITO AY KALIPUNAN ng mga tulang nilikha ng mga rebolusyonaryong makata sa gitna ng digmang bayan sa Pilipinas, habang ginagampanan ang kanilang tungkulin bilang mga organisadong pwersa ng kilusang Pambansa-demokratiko sa larangan ng Rebolusyonaryong kilusang masang magsasaka, ng armadong pakikibaka, pagtatayo ng lokal na organo ng kapangyarihang pampulitika ng mamamayan, o ng propaganda at edukasyon.

Naisulat ang mga tulang ito sa iba’t ibang bahagi ng kanayunan sa buong kapuluan, sa Hilagang Luson, Kabisayaan at Mindanaw, sa iba’t ibang panahon, kalagayan at antas ng pag-unlad ng digmang bayan.

Ang mga makata ay nagmula sa uring petiburges, pambansang burges at panginoong maylupa, nakapag-aral sa unibersidad, at may karanasan, kundiman katayuan, sa malikhaing pagsusulat. Gayunman, tinalikuran nila ang tradisyunal na padron ng pag-unlad ng karaniwang intelektwal sa isang lipunang malakolonyal at malapyudal; binago/binabago nila ang kanilang makauring paninindigan, tulad ng ibang mga rebolusyonaryo, para tunay na makapaglingkod sa sambayanan. Sa mga makatang naririto, di kukulangin sa tatlo ang nagbuwis ng buhay, sa panahon ng paghaharing US-Marcos at rehimeng US-Aquino, alang-alang sa pakikibaka ng mamamayan.

Ang mga tulang pinili para sa kalipunang ito ay naglalarawan ng iba’t ibang galaw ng buhay sa kanayunan, batay sa sariling karanasan at obserbasyon ng mga makata. Itinatampok sa mga tula ang makasaysayang paghulagpos ng mga rebolusyonaryong pwersa sa mga kampanyang pagkubkob-at-panunupil ng kaaway; ang pagpapatatag at pagpapalawak ng mga base at sonang gerilya; ang pagpapasulong ng kilusang masang magsasaka laban sa militarisasyon at tungo sa pagpapatupad ng tunay na reporma sa lupa; ang mahigpit na ugnayan ng masang anakpawis at Pulang mandirigma; at ang pamumuno ng proletaryado sa rebolusyon.  Pinahahalagahan ang mga rebolusyonaryong martir, ang mga beterano ng rebolusyon, at ang mga. pagbabagong pampulitika, pang-ekonomya at pangkultura. sa pang‑araw‑araw na buhay ng masang anakpawis.  At pinupuna (kabilang na ang pamumuna‑at pagpuna-sa-sarili ng mga makata), ang mga paurong na gawi at pagkilos sa hanay ng mamamayan at organisadong pwersa, samantalang  kinokondena ang mga impiltrador at taksil sa rebolusyonaryong kilusan.

Ang tereyn ng digmang bayan ay mayamang tanawing inilalarawan sa mga tula. Ang gubat, ulan, ilog, bukid, parang, ay mga panandang bato ng pakikihamok at bukal ng mga batas sa pag-aaral at pagsasapraktika ng digmang bayan sa kanayunan. Ngunit higit sa lahat, ang nangingibabaw sa tanawing ito ay ang masang anakpawis sa kanilang mga dampa sa bundok at patag, bukas-loob sa pagtanggap sa kanilang mga Pulang mandirigma.

Naisulat ang mga tulang ito sa kasalukuyang paabanteng yugto ng istratehikong depensibo ng matagalang digmang bayan, sa pinakamahirap na bahagi nito ng pagpapasimula, pagpapaunlad at pagpapalawak ng kilusang masang magsasaka‑at armadong pakikibaka sa kanayunan.  Ito ang limitasyong istoriko ng mga tula. Gayunman, ang diwa ng pagsasakripisyo at pag-asa sa tagumpay, ang pagtitiwala at pagpapakilos sa pinakamalawak na bahagdan ng mamamayan, ang militanteng proletaryong paninindigan, laluna sa panahon ng panghihina, ng pagkabagot, ng panlalansi ng kaaway, ng paghupa at pagdaloy ng rebolusyon ay mga pagpapahalagang nasa kaibuturan ng mga tula, at kung gayo’y patuloy silang makapagbibigay-sigla sa praktika ng pagrerebolusyon ng mamamayang Pilipino.

Nagsisilbi rin ang mga tula para ipahiwatig ang talambuhay ng mga rebolusyonaryong makata sa panahong sinasakop ng kanilang panulaan sa antolohiyang ito. Sa natatanging indibidwal na kaparaanan ng mga makata, ibinabahagi nila sa mambabasa, mula sa kabuuan ng kanilang kamalayang rebolusyonaryo, ang pagliliwanag ng isang binabagong daigdig—ng lipunan, ng sarili, ng kanilang panulaan. Bawat tula nila ay singkahulugan ng mga katagang STR (Sa Tagumpay ng Rebolusyon), ang karaniwang pahuling bati ng mga rebolusyonaryo sa kanilang mga liham—nagpapahatid ng pananabik sa muling pagkikita, ng pagpapasariwa sa sinumpaang panata, ng pagpapagunita sa mga tungkuling dapat harapin, ng buong buhay na pag-aalay sa kapakanan ng bayan, ng paniniyak sa katumpakan at pananagumpay ng pakikibaka para sa sambayanan.

Nasa mga tula ang tinig ng nakikibakang mamamayang Pilipino. 

                                                            Gayanggang

                                                            Myembro, MAINSTREAM:

                                                            People’s Art, Literature and

                                                            Education Resource Center

Abra

29 Marso 1989

INTRODUCTION

THIS IS A COLLECTION of poems created by revolutionary poets in the midst of people’s war in the Philippines while attending to their tasks, as organized forces of the national democratic movement, in the revolutionary peasant mass movement, in the armed struggle, in establishing local organs of people’s political power, and in‑education and propaganda.

These were written in the various areas of the countryside throughout the archipelago, in Northern Luzon, in the Visayas and Mindanao, at different periods, conditions and levels of development of people’s war.

The poets came from the urban petty bourgeoisie, national bourgoisie and landlord class, studied in the universities and had acquired skills, if not public recognition, in creative writing.  Nonetheless, they turned their backs on the traditional pattern of development of a regular intellectual in a semicolonial and semifeudal society; they changed/change their class standpoint, like other revolutionaries, the better to serve the people.  Among the poets represented here, no less than three had sacrificed their lives, during the US-Marcos regime and the US-Aquino regime, in furtherance of the people’s struggle.

The poems chosen for this anthology depict a variety of events and activities in the countryside based on the actual experiences and observations of the poets. They highlight the historic escape of the revolutionary forces from the encirclement-and-suppression campaigns of the enemy; the consolidation and expansion of guerrilla bases and zones; the upswing of the peasant mass movement against militarization and towards the implementation of genuine land reform; the close bond between the working masses and the Red fighters; and the leadership of the proletariat in the revolution. The poems celebrate the revolutionary martyrs, the veterans of the revolution, and the political, economic and cultural changes taking place in the day-to-day life of the working masses. And they put to criticism (this includes the criticism-and-self-criticism. of the poets) the backward ways and actions among the masses and organized forces, while vehemently condemning the infiltrators and traitors to the revolutionary cause.

The terrain of people’s war proffers a grand vista as drawn in the poems. The forest, the rain, the river, the field, the grassland, serve as land-marks of struggle and well-spring of laws governing the study and practice of people’s war in the countryside. But more‑than anything else, it is the working masses in their huts in the mountain fastnesses or in the plains who dominate this view, they who welcome their Red fighters wholeheartedly.

These poems were written in the present ever‑advancing stage of strategic defensive of the protracted people’s war, in its most difficult phase of initiating, strengthening and expanding the peasant mass movement and armed struggle in the countryside.  This is the historical limits of the poems.  Nonetheless, the spirit of sacrifice and hope for victory, the trust in, and mobilization of, the most numerous segment of the population, the militant proletarian standpoint, especially in moments of weakness, of impatience, of enemy deception, of the ebb and flow of the revolution, are salutary virtues coursing through the poems, and therefore they continue to lend vigor to the revolutionary practice of the Filipino masses.

Likewise, the poems serve as guide-posts to the revolutionary poets’ life-history during the period covered by their poetry in this collection.  In their distinct, individual manner, the poets share with their readers, from the fullness of their revolutionary consciousness, the dawn-break of a world going through a transformation— of a society, of the poets, of their poetry.  Each of their poems has the same ring as STR (For the Triumph of the Revolution), the usual farewell of revolutionaries in their letters—the excitement over a reunion, the rekindling of a sworn oath, the prodding to accomplish tasks, the life-long offering to serve the interests of the masses, the certainty of the correctness and triumph of the people’s struggle.

The poems bear the voice of the Filipino people in struggle.

NILALAMAN / CONTENTS

Pasasalamat

Pinaghanguan ng mga Tula     

Introduksyon ni Gayanggang  

            Ruth Firmeza

Banig  

Banig  

Pitso Manok   

Pitso Manok   

Dalluyon ti Setiembre                         

Daluyong ng Setyembre                                  

Pagkatapos ng Unos               

After the Storm                      

Tandaan Mo               

Remember      

Bakit Pula ang Mukha ng Araw?        

Why is the Face of the Sun Red?        

Raut!   

Reyd!  

           

            Wilfredo Gacosta

Ang Mga Kaibigan

Friends           

Mga Alaala ng Unang Araw

            Bilang Kadre sa Nayong Tinubuan

Memories of my First Day

            As a Cadre in my Hometown             

Isang Madaling Araw              

Small Hours of the Morning   

Bakit Ngumiti Lang Kayo?     

Why Did You Just Smile?       

Ang Kapalaluan ay Kaaway ng Tagumpay

Arrogance is an Enemy of Victory                 

Ang Kasaysayan ng Isang Panawagan            

The Story of a Call     

Bundok Bulusan, Ipaliwanag Mo ang Iyong Kahiwagaan       

Mt. Bulusan, Unfold Your Mystery    

Agosto 5, Hindi Ka Malilimot

August 5, You Will Never be Forgotten         

Ang Kabiguan ay may Pangakong Tagumpay 

Failure Holds the Promise of Victory 

            Jaime Kasanag

Kahawaan sang Kamatuoran

Report sang Operasyon          

Nguyngoy sa Kagab-ihon

Sa Madinalag-on nga Pagsalakay

Sa Landong nga Nagapanglakaton

Pagkabaton sang Balita          

Uguy-ugoy sa Madabong nga Kagulangan

            Emmanuel Lacaba

The People’s Warrior  

Ang Mandirigma ng Sambayanan

Ulan    

Rain    

Pagdiriwang    

Celebration     

Sa Alaala ni Nick Solana

In Memory of Nick Solana

Kung Ako'y Mamatay

If I Die

Open Letters to Filipino Artists

            Lucia Makabayan

Pagkilala sa Gubat

Knowing the Forest

Ina Teresa                   

Sabi Nila                     

They Say                     

Sagada            

Sa Amang Naghihinanakit      

To a Reproachful Father

Banyuhay        

Metamorphosis

7 Hulyo          

7 July  

            Servando Magbanua

Tomloy: October 2, 1978       

Poem Written Beside a Peasant Comrade’s Grave

            On the First Anniversary of his Death           

Summer                      

Tag-araw

Harvest Time

The Legacy     

Ang Pamana   

The Orphan    

Pamat-ud        

Halad kay Waling‑waling        

Eastward the Winds of Song  

Pasilangan ang Ihip ng Kanta 

            Katalino Maylayon

Kani-kanyang Balon   

Alam, Ewan at Akala 

To Know, Not to Know, and To Assume

Ipon, Igpaw                

Estrelyado      

Sunny-side Up!

Wari'y Kaytagal!

O So Slow It Seems

Urisip  

Malayo, Malapit

Tibay  

           

            Jason Montana

Coming In

Turning Point

Hawk in Kalinga

Ifugao Revisited

Clearing          

Kaingin           

Celebration     

Twilight Ritual

Seremonya sa Takipsilim

Elegy  

I Think Thoughts of People’s War     

            Kris Montañez

Gerilyero        

Guerrilla Fighter

“Wala Akong Binitiwang Salita

            na di Pabor sa Mamamayan”

“I Never Said a Word that Harms

            the People”

Bakir               

Forest             

Pagbubuksan Ka ng Pinto

They Will Open Their Doors to You 

Kalikasan                               

Nature            

M-79

M-79   

Dave   

Dave   

Igang   

Limestones

 

            Emin Peña

Old Man

Hiraya 

Mukag

Mukag

Imurong

Imurong

Homesick

Kumusta da Ka Desto?

Warm Greetings to our Comrades

Bagyo 

Storm  

Glosari/Tala Tungkol sa mga Tula

Tungkol sa mga Makata         

About the Poets         

 

 

RUTH FIRMEZA

 

 

Banig

Multo ang kahulugan.

sa lupa mo’y may nalilibing tuwing may labanan

sa pusod ng bundok mong may lalim at kublihan

misteryo sa minoryang sa gilid naninirahan

Isusumpa ka ng magtatangkang umahon.

sa matatarik na dalisdis at rumaragasang talon

kung walang yaman ang kapal ng iyong kahoy

walang aangkin sa gubat mong masukal at maburol

Sa ilog at batis mo umagos ang pulang dugo

at sa pagsabog ng pulbura ang kaaway ay nabigo

multo ka nga sa kanila at marami kang siniphayo

maging sa aming may ibinuwis ang aral mo ay titimo

Agosto 1975

Bundok Cresta, Cabagan, Isabela

Banig

You are a symbol of the ghost

in your soil someone is buried after every encounter

in the navel of your deep mountain that offers a hiding place

is a mystery for the tribes who, at the outskirts, live

You will be cursed by those who try to surface

out of the steep ridges and rolling fields

if the lushness of your woods yield no wealth

no one will possess your forest wild and hilly

In your river and stream flowed the red blood

and with the explosion of gunpowder the enemy was defeated

indeed a ghost you are to them for many you have failed

even among us who sacrificed, the lessons from you will sink deep.

(J.M.A.)

Pitso Manok

Pinakamatayog ka sa lahat ng aming naakyat

balabal ang ulap sa iyong itaas

mga liku-likong landas na aming tinahak

mula Isabela tungong Cagayan, sa iyo maglatagos

sa iyong tugatog, Pitso Manok

Dito, tanaw ang kapatagan

ang Kordilyera, iba pang larangan

dito, bagong pag-asa ang iyong dulot

ibayong lakas, lakas ng isip ang handog

sa pagkakulong at pagkahulagpos sa pangungubkob

Pagaspas ng hangin, pumupuno sa dibdib

abot-tanaw ang paglawak ng bagong daigdig

abot-kamay ang pagdurog sa panggagahis‑

at sa pagbaba sa tugatog mong matarik

mataas na antas ng pakikibaka ang makamit

Pitso Manok, ang yakap mo’y aming iniwan

tungo sa masang kaytagal nang naghintay

bagong sona ang aming nabuksan

upang ikawing sa iisang hanay

yakap nila, tulad mo, ang aming ipinaglalaban

Setyembre 1977

Kailusan, Twin Peaks

Baggao. Cagayan

Pitso Manok

You are the highest among all that we have climbed

the clouds are a shroud above you t

he winding roads we have walked

from Isabela to Cagayan cut across you

at your summit, Pitso Manok

From here one could look over the plains

the Cordillera, another field of struggle

here, new hope is what you offer

manifold strength, strength of the mind you give

in the midst of imprisonment and in breaking out

of enemy encirclement

The swishing wind fills the breast

we could see a broadening new world

we could reach out to smash oppression

and walking down from your steep summit

a high level of struggle is attained

Pitso Manok, from your embrace we have gone away

to be with the masses in another place who have been

            waiting for so long

a new zone we have established

to form part of our united ranks

like you, they embrace what we are fighting for

(J.M.A.)

Dalluyon ti Setiembre

Setiembre:

Ipigsam ti tudo,

Bay-am a mapasayakan ti taltalon;

Agrusing ti bunubon iti maluglog a kapitakan,

Agbalin a berde ti kataltalonan.

Ti naglabas a Marso ket kalgaw,

Naapiten dagiti nagdawa a pagay;

Naburak dagiti bingkol a natangken

Iti pigsa dagiti arado ken suyod;

Nasukatan ti pudot ti lamiis;

Iti panagtudona,

Nagbalian nga ikkis ti ulimek.

Itatta:

Umal-allangugang ti napipigsa a pukkaw

A saan a mapaulimek dagiti putok dagiti pasista;

Nalabbaga dagiti plakard ken petision

A naisurat iti dara...

Napunasanen dagiti lua!

Agrusing latta ti bunubon,

Agsabong latta dagiti mais ti Disiembre,

Uray agtudo ken ipigsana ti bagyo!

10 Oktubre 1980

Bumaribar, Baggao, Cagayan

Daluyong ng Setyembre

Setyembre,

Lakasan mo pa ang ulan,

Hayaan mong mapatubigan ang mga bukid;

Uusbong ang mga punla sa nilinang na putikan,

Magiging luntian ang mga sakahan.

Ang nakaraang Marso ay tag-araw,

Naani na ang namulaklak na palay;

Nadurog ang matitigas na kimpal ng lupa

Sa lakas ng araro at suyod;

Hinalinhan ng init at lamig;

Sa pag-ulan,

Naging hiyaw ang katahimikan.

Ngayon,

Dumadagundong ang malalakas na sigaw

Na di mapapatahimik ng mga putok ng mga pasista;

Pula ang mga plakard, ang petisyong

Isinulat sa dugo. . .

Napahid na ang mga luha!

Uusbong pa rin ang mga punla,

Mamumulaklak pa rin ang mga mais

Kahit umulan at ilakas ng Disyembre ang bagyo!

(A.S.)

Pagkatapos ng Unos

Pagkatapos ng unos, kay liwanag ng paligid

ang nakalukob na dilim, sandaling napalis

matigas na lupa’y lumambot sa. tubig

mga kahoy na basa’y madaling maparikit

Sa init ng tag-araw, lamig ang humalili

ang sikat ng araw ay laging nakakubli

ulan ang dala ng ulap na laging nakatabi

sa tuktok niyong bundok na may hiwagang iwi-iwi

Ulan, kawangis mo ang luha ng hinanakit

sa mga buhay na kay aagang naibuwis

sa mga kasamang di matagpuan at nangapipiit

sa kanilang mga di na daranas pa ng dusa at pasakit

Pagkatapos ng bagyo, dugo ay titigas

sa lupa, sa kariton, sa sementong nakalatag

mapupunasan ng tubig ang liku-likong landas

durog na laman at buto’y hihimlay na sa wakas

Ka Romeo, Ka Grey, Ka Dennis

kaylakas ng unos nang kayo ay nasawi

sa lakas ng hangin waring mga dahong tinangay

ng ipu-ipo’t buhawi

Humimlay kayo at ang awit ninyo’y nasa amin lagi

ang alab nito’y di magbabawa kahit kaunti

at ang mga basang daho’y magbabagang muli

tulad ng mata naming basa sa luha at pighati

20 Setyembre 1981

Burol ng Bulbog, Baggao, Cagayan

After the Storm

After the storm, how clear are the surroundings

the covering darkness disappears in a moment

hardened soil softens in the water

wet trees quickly spread green

The heat of summer is taken over by coldness

the brilliant sun is hidden from view

rain is brought by the clouds that are always beside

the mountaintop, up there where there is gentle beauty

Rain, you are like the tears of sadness

shed for all the lives that too early were sacrificed

for comrades who are missing or are in prison

for the pains and afflictions in their suffering

After the storm, blood hardens

on the earth, on the cart, on the piece of concrete laid out

water wipes away the winding road

flayed flesh and broken bones are finally laid to rest

Comrade Romeo, Comrade Grey, Comrade Dennis

how the storm raged when you were felled

how with the blows you were like leaves blown away

by the whirlwind and the eddy

Rest, all of you, for your song is always within us

its fervor will not crack even one bit

and the wet leaves will bum again

like our eyes with tears of sorrow

(J.M.A.)

Tandaan Mo

Alalahanin mo, kasama,

sa. bawat paghinto’t paghinga

sa tigang na lupa, ang init ng daigdig

laluna sa tag-araw; mailap ang ulan

at laganap ang tag-gutorn,

malakas man ang hangi’y

yumuyuko lamang ang ublag na kawayan

Alalahanin mo ang mga wasak na dampa

ng mga pinalikas:

inaagiw ang mga kisame,

abo ang mga haligi, kinakalawang ang mga galba,

baklas ang dinding, sa. maruming solar

anino na lamang ang masayang pagdalo

ng mga naninirahan sa mga pulong,

ang pagbubuo ng base,

bago magreaksyon

Masdan mo ang matatayog na supling pang mga puno,

nagsisibangunan sa gitna ng matataas na talahib

kung saan inilibing ang mga martir.

Sa dating kaingin, ngayo’y may mga ublag

na tanging daanan, ligtas na ruta

paghagibas sa mga larangan

Masdan mo ang bawat liko ng ilog

ang matatarik na banging aakyatin

padausdos, pahilig‑paakyat,

taguan sa dumadagundong na helikopter

na namamanginoon sa. papawirin

habang ating pinag-aalinlanganan ang bawat sukal

umiiri sa pag-akyat sa alapaap

habang mahigpit ang hawak sa gatilyo

handang magbuga ng kamatayan

sa pinupuntirya

Maingat mong suriin and bawat pwesto

babaunin ba sa kamatayan ang kalabit

at mahigpit na diin sa gatilyo

o uutasin ang kaaway na nagtatanod dito?

Huwag na huwag mong iwawaglit sa gunita

ang mga sinunog na bangkay, pinugutan ng ulo,

pinagsamantalahang katawan ng patay na kasama,

ang mga ngahalo’t di na nakita pa,

ang mga pinakain ng sigarilyo’t ng kanilang bulbol

ang mga binalian ng tadyang habang

ang mga taksil at pasista’y nagpapakaligaya

sa kanilang kamunduhan

habang nagpapatawa ang mga announcer

na nagbabalita ng mga promosyon ng mga heneral

at masasaya nilang piging at tagumpay

Tandaan natin ang mga mandirigma

hindi nanikluhod o nagmakaawa sa estado,

hinahawakang mahigpit ang sandata, natiis kumain kahit walang asin,

kahit ilang subo, tiniis ang ginaw ng gabi at init ng katanghalian,

ang malayo sa kanilang minamahal;

kinayang harapin ang mga suliranin

nang buong tatag

at nasawi.

Kapag ito ay ating natandaan

(ang paghihirap ng masa

ang pagkaapi ng bayan at uri

ay gahigante kung ihahambing sa sariling kapakanan,

sa ating paghihirap at pagpapakasakit)

mahaharap natin

ang pagsusulong ng rebolusyon

na handa ang loob

diwa at isip

26 Abril 1993

Baggao-Gattaran-Alcala, Cagayan

 

Remember

Remember, comrade,

as each time we stop to lie down awhile

on the parched earth, how hot is the world

especially in summer when rain is elusive

now that hunger is widespread

even as the wind blows hard

the bamboo makeshift though leaning remains intact

Remember the huts falling apart

the huts of the masses forcibly resettled elsewhere:

the ceiling full of cobwebs,

the posts decaying, the roofs rusty,

the walls ripped off, in the dirty yard

only the shadow of the vanished joy

of the residents who gladly welcomed

the meetings, the formation of bases,

before the enemy launched operations

Look at the tall saplings

arising from among the tall cogon grass

on the spot where the martyrs were buried

there where a clearing used to be are now mere makeshifts

that serve as passageways, safe routes

in the search for areas of struggle

Look at every turn of the river

the steep ravines we have to climb

sliding downward, inclined upward

a cover from a thundering helicopter

lording over the skies

while we turn suspicious of every spot thick with weeds

we muster enough courage to climb up the clouds

while holding tightly the trigger

ready to belch forth death

focussed on a target

Analyze carefully every position

would you have yourself killed without having squeezed

and pressed the trigger

or would you rather finish the enemy spying here

Never erase from memory

the burned corpses, the beheaded bodies,

our comrades slain and raped,

those who were missing and were never found,

those who were forced to eat cigarettes and their own

            pubic hair,

those whose ribs were broken

while the traitors and the fascists celebrated,

laughing in their profligacy

while the radio announcers made people laugh in disbelief

and relayed news about the promotions of generals

and their decadent parties and the triumphs they claim

Let us remember the warriors

who never knelt down or asked for mercy from the state

holding tightly their weapons, weathering

            everything even without a grain of salt,

even with only very little food to eat, the cold of night

            and heat of high noon,

bearing to be away from their loved ones

daring to face problems

unflinchingly

and were felled.

If we remember this

(the hardships of the masses

the oppression of our country and our class

are greater than one’s selfish interest,

one’s hardships and sacrifices)

we can push forward

the revolution

well‑prepared and firm in our resolve

in thought and determination

(J.M.A.)

Bakit Pula ang Mukha ng Araw?

            Kapag pula ang mukha ng araw,

            May digmaan.

            ‑           — Kasabihan

Pulang-pula ang mukha ng araw

sa pag-aagawan ng gabi at liwanag

sa pagluluksa ng takipsilim

kaya’t maging sa pagkalat ng dilim

ang hiram na liwanag ng buwan

ay kulay pula hindi dilaw

sa maagang dapithapong humahabol

sa paglubog ng araw sa kanluran

Sa tuktok ng bundok ay iisang anino

matayog na bantayog sa dilim ang natatanaw

di na madaraanan ng matitibay na paang

bibitin-bitin sa mga baging

Ka Enyong, maniniwala ba ako sa matatanda?

Kung bakit sa pula ng araw, pinawi ng digmaan

ang buhay mo gayong dapat sanang nailigtas mo

ang hininga ni Ka Greg na nagwakas dahil wala,

wala ka ritong aming doktor?

Nakapagngingitngit isiping nasawi ka sa kamay

ng malulupit na pasistang walang isip

nadakip sa patibong ng mga buktot

na hiwaga sa likod ng dilim ng pulang

lumulukob sa mukha ng araw

Totoo ang sinabi mong humiram ng silahis ang buwan

sa ngayo’y pulang-pulang araw.

Tulad ng tanglaw ng prinsipyo mong mula sa Isabela

hanggang Bikol ay naglingkod sa mga api

Pula ang mukha ng araw dahil may digmaan

pula ito dahil nagngangalit ang mga mamamayan

Patuloy na tatanglaw ang buwan sa madilim na landas

na iyong tinahak at naiwan

sa landas ng mga mandirigmang di tumitigil

sa pakikibaka

hanggang matiyak ang tagumpay

11 Mayo 1983

Cagayan

Why is the Face of the Sun Red?

                        When the face of the sun is red,

                        There is war.

                                    ‑ —Folk Saying

Deep red is the face of the sun

when the night and the light struggle against each other

when the twilight mourns

and the darkness spreads

the borrowed light of the moon

is colored red not yellow

as the early dusk chases

the sun setting in the west

At the mountaintop is a shadow

a tall monument in the darkness can be seen

as sturdy feet that could not pass through

cling to the vines

Comrade Enyong, shall I believe the old folks?

Why, when the sun turned red, the war took

away your life when you could have saved

the life of Comrade Greg who died because

you were not here to serve as our doctor?

I curse in bitterness thinking that you were

felled by the cruel mindless fascists

trapped by the greedy

who are concealed behind the darkness of the red

spreading over the face of the sun

What you said about the moon borrowing light

from the deep red sun is true.

Like the light of the principle you brought from Isabela

that up to Bicol served the oppressed

Red is the face of the sun because there is war

red it is because the people are raging

The moon shall continue to shine on dark roads

that you have walked on and gone past through

in the warriors’ never-ending path

of struggle

till victory is won

(J.M.A.)

Raut!

Karadap...

Nabayagen nga ur-urayen a kanito...

Maturogkayo latta kas kaulimek ti apros

Ti nalamiis nga angin ittata nga rabii,

Naranggas nga pasista nga nakakampo.

Nabbasa ti linnaaw ti paltoog

Ig-iggemak a nairot,

Saan a marikna iti lamiis

Ti pul-oy ti bumanbanisbis nga karayan

Nga magaradgaden ti bingkol.

Nabara ti panaglaok ti ling-et ken pudot ti rikna,

Saan nga masalpot ti lamiis

Dagiti bumabbaba nga ulep ti linaaw.

Praak! Kablum!

Masilawan ti kulalanti a bala

Ti aglawlaw.

Bumtak ken madayyeg iti daga!

Awan sungbat dagiti pasista...

Awan arimekmekdan...

Napaksiatdan!

Sang‑at!

Nasaknap pay laeng ti sipnget,

Agrikuridemdem ti bulan ken apagbettak

Ti lawag pay laeng iti mapupuuran a kampo.

Nalabbaga pay laeng ti benggangna.

Matananawagan ti nangato a turod

Ti saan nga maiddep nga apuy.

Sumabat dagiti naragsak nga umili,

Itag-tagayda dagiti nakumpiskar nga paltoog.

“Nayon nga paltoog ti umili, agserbi kaniada ittatan!”

2 Hulyo 1980

Reyd!

Gapang...

Matagal nang hinihintay na pagkakataon...

Matulog lang kayo nang singtahimik ng haplos

Ng malamig na hangin ngayong gabi,

Marahas na pasistang nakakampo.

Nabasa sa hamog ang baril

Na aking hinahawakan nang mahigpit,

Hindi nararamdarnan ang lamig

Ng lagaslas ng rumaragasang ilog

Na nagagasgas na ng kimpal ng lupa.

Mainit ang paghalo ng pawis at alab ng damdamin,

Hindi talaban ng ginaw

Ng bumababang ulap ng hamog.

Praak! Kablum!

Nasisinagan ng kislap ng bala

Ang paligid.

Sumasabog at nayayanig ang lupa!

Walang sagot ang mga pasista...

Wala silang imik... Nalipol sila!

Akyat!

Laganap na ang dilim,

Nagkukubli na ang buwan at nababanaag

Pa rin ang liwanag ng nasusunog na kampo.

Mapula pa rin ang baga nito,

Matatanaw sa mataas na burol

Ang hindi mapatay na apoy.

Sumalubong ang masayang mamamayan,

Itinataas nila ang nakumpiskang baril.

“Dagdag na baril ng mamamayan, maglilingkod sa kanila ngayon!

(A.S.)

WILFREDO GACOSTA

Ang mga Kaibigan

kilala ko ang aking mga kaibigan— ‑

sila yaong iniluwal

sa mga nipang dampa sa kanayunan,

sa ilalim ng tagpi-tagping bubong

ng mga iskwater sa kalunsuran,

o sa butas-butas na kutson

sa mumurahing ospital.

sila yaong pakyawan kung binyagan

sa minamadaling oremus ng kurang

nagtitipid ng laway

para sa isusunod na binyagang ispesyal.

sila yaong ang paglaki

ay babahagyang namamalayan

sapagkat walang dyaryong mangangahas

maglathala ng kanilang pangalan

ni ng munting salu-salo sa pagdiriwang

ng kaarawan.

siya yaong kahit man lamang sa isang araw

ay pinagbibigyang maging diyos

ng mga nagkukunwaring utusan,

at pinipilit pahalakhakin

sa mga pinalamutiang kasinungalingan.

sila yaong makaraan ang halalan

ay muling pasasambahin

sa mga panginoong napapaligiran

ng mga bakod na baril hanggang sa kubeta.

sila yaong nakabaon sa kumunoy

ng pagkakautang

at nagmamasid na lamang sa sariling

likhang-yaman sa mga palengke

at mga kristal na durungawan

ng mga tanyag na basar.

sila yaong sa mga dula

sa tanghalan ng mayayaman

ay mga di pansinin

o kontrabidang papel ang ginagampanan.

sila yaong kung may angking talino

at kadalubhasaan

ay inaaring upahang utak at bisig

ng malalaking mangangalakal.

sila yaong nagsasariling namumuhay

sa mayayamang kabundukan,

na ang anyong nililok

ng makalumang kultura

ay ginagawang tampulan

ng pangungutya ng mga “sibilisado”

sa ngalan ng kristiyanismo’t

makabagong pag-unlad,

na ang yama’t binungkal na lupain

ay kinakamkam.

kilala ko ang aking mga kaibigan— ‑

sila yaong ang kasaysayan

ay nakatala sa mga dugua’t putikang pahina

ng mga aklat ng mga kadre

na bumulagta sa kabundukan

ng Luson, Kabisayaa’t Mindanaw.

sila yaong ang kapakanan

ay nasa diwa ng bawat api

na unti-unting humahanay

sa kaliwang dulo ng larangan.

sila yaong ang tadhana’y akin din...

ang mamuhay sa isang bansang malaya

o mamatay nang nakikibaka!

Disyembre 1971

Friends

i know my friends— ‑

they are those born

in nipa huts in the countryside,

under patched-up roofs

of slum-dwellers in the cities,

or on hole-riddled mattresses

in cheap hospitals.

they are those baptized en masse

through hurried oremuses of priests

scrimping on spittle

for the next special baptism.

they are those whose passage to age

is barely noticed

for no newspaper would dare

print their names

or report the humble gatherings

on their days of birth.

they are those who, if only for a day,

are afforded the chance to be gods

by the bogus servants of the people,

and are forced to laugh

at pretty lies.

they are those who, after elections,

are again made to worship the

masters cordoned

by fences of guns

that reach up to their washrooms.

they are those sunk in the quagmire

of indebtedness

and who can only gawk

at the fruits of their own toil in the markets

and display windows

of famous stores.

they are those who, in plays

staged in the theaters of the rich,

go unnoticed

or act out villain roles.

they are those who, possessing talents

and skills,

become hired brains and hands

of big businessmen.

they are those who live by themselves

in fertile mountains

whose contours carved

by their old culture

become the butt of joke

of the “civilized”

in the name of christianity

and progress,

who are being disowned

of their wealth and cultivated lands. 

i know my friends– ‑

they are those whose stories

are inscribed in the bloody and muddy pages

of the books of cadres

who have fallen in the mountains

of Luzon, Visayas, Mindanao.

they are those whose welfare

dwells in the mind of every oppressed person

who slowly aligns himself

on the left end of the field.

they are those whose lot is also mine...

to live in a free country

or die in struggle!

Mga Alaala ng Unang Araw

Bilang Kadre sa Nayong Tinubuan

mga kilalang mukha

ang ngayo”y kaharap ko...

mga dating batang gusgusin,

sunog ang balat

sa init ng araw,

pinaalat ang pawis

ng simoy ng hangin

mula sa dagat Pasipiko.

ang kanilang tapang ang sa aki’y maagang nagturo

na pangahasang bagtasin ang rumaragasang ilog.

sila ang katulong

sa pagtatayo ng mga munting kastilyong

baybay, kahawak-kamay sa pakikipaghabulan

sa mga along sumasalpok

sa mahabang dalampasigan.

ang nakatutulig nilang kantyaw

ang sa aki’y nagpaiyak

nang mahulog ako sa kalabaw.

kaibigan ko silang matalik

laban sa sanlibong mayang nagnakaw

sa mga buntis na butil

sa ginintuang palayan.

sila’y aking kadamdamin

sa paghanga sa payak na ganda

ng panauhing dilag

sa napipintong anihan,

karamay sa munting ligaya

at sanlibong hapis

sa loob ng dukhang bakuran.

ngunit ang mga titig nila ngayon

ay mga di kilalang titig...

ako ba’y dayuhang dapat layuan?

isa bang kataksilan

ang bumigkas ng mga bagong kataga

at umawit ng mga bagong himig

ng namulat na alipin?

a,  sa isang kisap-mata,

mababalikan ang lumang pakikisama.

datapwa’t dapat na lamang bang panoorin

ang malayong tanawin

ng makabagong pagkakaibigan?

a, pupungay rin ang kanilang mga titig

sa ningning ng paglaya.

titibok din sa kanilang puso

ang alab ng paghihimagsik.

sapagkat kaibigan ko sila sa pagkaalipin,

makakasama ko sila sa paniningil!

at hihigpit

ang magkahawak na kamay sa pagtatanod

sa laot at dalampasigan,

ang panunukso ay magiging pag-uusig

sa mga mangangalabaw,

hahaba ang hanay na haharang

sa mangangamkam,

at sa iisang himig ay ipagbubunyi

ang bawat tagumpay!

Enero 1972

Memories of my First Day as a Cadre in My Hometown

i find myself now

before familiar faces...

ragged children of old days,

their skin sunburnt,

their sweat made salty

by the wind

from the Pacific.

their courage taught me early

to dare cross swift rivers.

together we built

small sand castles,

held hands as we raced

with waves that hit

the length of the shore.

their deafening banter

made me cry

when i fell from the carabao.

they were my allies

against a thousand sparrows that stole

the fat grains

in the golden fields.

we all admired

the simple beauty

of a girl come visiting

for a pending harvest,

we shared little joys

and a thousand sorrows

within humble yards.

but now they throw me

unfamiliar stares...

am i a stranger that must be shunned?

is it treachery

to speak the new words,

sing the new songs

of an awakened slave?

ah, in a wink of an eye,

old ties may be recalled.

but must the distant scene

of new friendships

be merely gazed at?

yes, their stares are bound to soften

at the radiance of freedom,

the fire of revolt

is bound to flare in their hearts.

because they are my friends in bondage,

they shall be with me in the days of reckoning.

and firmly

the hands shall grasp each other in guarding

sea and shore,

banter shall become pursuit

of rustlers,

longer the barricade shall grow

against the grabbers,

and in a common voice

every victory shall be celebrated!

(E.P.)

Isang Madaling Araw

(Unang Karanasan sa Sagupaan)

kami nga’y musmos

at nilaro nami’y digmaan.

isang gabi,

ngumiti lang kami— ‑

sagisag ng naliligaw naming tapang

sa nababalitang paglusob ng kaaway.

ngunit di laro ang digmaan.

binayaran ang mga kaaway

upang pumatay.

at isang madaling araw,

ang ingay namin sa paghahanda ng almusal

ay biglang pinalitan ng nakatutulig

na putukan.

nagpapaputla,

nagpapanginig,

sumusubok sa paninindigan.

higit pang malalakas ang kaba ng dibdib

kaysa mga tumutugis na yabag.

dapat bang maduwag at lisanin

ang dakilang simulaing sinumpaang ipaglalaban?

matuto sa katunayan ng digmaan,

sa wastong paraan ng rebolusyonaryong paglaban!

12 Disyembre 1972

Small Hours of Morning

(First Taste of an Encounter)

we were indeed young

and we played games of war.

one night

we simply smiled— ‑

symbol of our misplaced courage

on hearing about an impending enemy attack.

but war is not a game.

the enemy is paid

to kill.

and once, in the small hours of morning,

the stir we were making as we readied breakfast

all of a sudden was thrown aside by deafening gunshots.

they made us turn pale,

tremble,

putting our resolve to test.

louder still than the pursuing footfalls

was the pounding in our breasts.

must we lose heart and give up

the noble cause for which we vowed to fight?

learn from the reality of war,

from the correct way of revolutionary struggle!

(E.P.)

Bakit Ngumiti Lang Kayo?

patay na si Gogola!

ang nag-utos sa inyong habulin

ang makamandag na ulupong

sa kanyang asyenda,

ang pumilit sa inyong lunukin

ang kumukulong kape

upang mapaikli ang oras ng pamamahinga,

ang komprador na malimit umutang

sa inyong kinikita

at ayaw magpautang

kahit patawirin ang inyong buhay.

hinatulan na ng masa,

dakilang hukom ng kasaysayan,

ang litanya ng kanyang pagkakasala

sa mga anak-pawis.

bakit kayo’y ngumiti lang?

hindi ba kayo hahalakhak

sa ibabaw ng pangit niyang bangkay?

nakapaghiganti na kayo!

ang rebolusyon, mga kasama,

ay hindi pansariling paghihiganti.

ito’y makauring pakikitunggali

at ang hahalakhak ay ang buong aping uri,

hindi ang iisa

o kakarampot nitong kasapi.

hindi pa ito ang oras

ng pagtatawa—

milyun-milyon pa ang lumuluha.

hindi pa ito ang araw ng pagbubunyi—

marami pa ang dumaraing,

marami pang alipin ang nagsusumamo

sa kanilang mga panginoon.

Septembre 1973

Why did you Just Smile

Gogola is dead!

the one who told you to chase

the poisonous snake

in his hacienda,

who forced you to gulp down

boiling coffee

to shorten your break,

the comprador who often borrowed

your earnings

and refused to lend you money

even if you were on your deathbed.

the masses,

history’s great arbiters,

have already given-their verdict

on his litany of crimes

against the toiling people.

why did you just smile?

aren’t you going to laugh

over his ugly remains?

you have avenged yourselves!

the revolution, comrades,

is not a personal revenge.

it is class struggle

and the one that will laugh is the whole oppressed class,

not anyone

nor a handful of its members.

this is no time yet

for laughter— ‑

millions still shed tears.

this is no day yet for celebration— ‑

many still grieve,

many slaves still plead

to their masters.

(E.P.)

Ang Kapalaluan ay Kaaway ng Tagumpay

luntiang damuhan,

katulad mo’y nakalatag na banig

sa sahig na kawayan,

may alay na kandungan,

sa mga hapo naming isip at katawan.

matatayog na niyog,

naghahabaang leeg ng mga manonood

sa nagdaraang martsa ng bayan.

magubat na kabundukan,

matataas na bubungan

ng mga progresibong pamantasan—

dinadagsaan ng masang estudyanteng

tinikis ng huwad na karunungan.

ginintuang palayan,

ang indayog ng iyong mga bisig

ay kaway-bati ng ina, asawa’t mga anak—

naluluha’t nagagalak sa araw ng pagsapi

sa Bagong Hukbong Bayan.

humahalakhak na ilog,

namimilipit-sa-tuwang manonood

sa paglilitis ng namumutlang

usurerong ganid sa hukumang bayan.

bakit kayo biglang tinakasan ng sigla?

may mga dayong yabag bang nakapasok

sa sentral na purok?

may kalupitan. bang nagbabantang gumulo

sa dakilang kilusang agraryo?

kayo rin ba sa kanila ay galit?

sila ba’y inyo ring kaaway?

sila ba’y inyo ring tatambangan?

lumakas ang Whip ng hanging silangan,

tumango ang mga mala-gulok na damo

at mala-lambat na mga dahon ng niyog,

lumagpak ang mga bungang hinog

ng mga punongkahoy sa kagubatan,

at muling umugong ang ilog.

a, kaibigang kalikasan,

kalabisan ang kantiyawa’t pustahan.

ang kapalaluan

ay kaaway ng tagumpay!

Selyembre 1973

Arrogance is an Enemy of Victory

green grassland,

you’re like a mat spread

over the bamboo floor,

offering haven

to our weary minds and bodies.

tall coconut trees,

craning necks of spectators

of the march of the people.

mountains of jungles,

towering roofs

of progressive schools

where student masses crowd,

neglected by false learning.

golden ricefields,

the sway of your arms

is a wave of the hands of mother, spouse and children

shedding tears, brimming with happiness on joining

the New People’s Army.

laughing river,

spectator doubling up in glee

at the trial of a greedy loan shark

pale with fear in the people’s court.

why have you suddenly become lifeless?

have alien footfalls intruded

into the central area?

does savagery threaten to ruin

the great agrarian movement?

do you also hate them?

are they your enemies too?

 will you also attack them from ambush?

the easterly wind blows harder,

the bolo-like grasses nod

and so does the mesh of coconut leaves,

the ripe fruits

of the trees in the jungle fall with a thud,

and the river roars again.

ah, my friend nature,

banter and betting is too much.

arrogance

is an enemy of victory!

(E.P.)

Ang Kasaysayan ng Isang Panawagan

sa kulimlim ng kagubatan

sa bundok ng Katuaga,

pinag-uusapan ang maaliwalas na bukas

ng pambansang pag-aaklas.

sa isang tabi ng malawak

na kugunan sa gulud ng Bangtuhan,

dumurungaw sa patag at kabayanan,

tinatasa ang dami’t hirap

ng mga gawaing naghihintay.

di kaginsa-ginsa’y

“pasa-pulong, mga kasama!”

nagpupumilit pumasok

ang apat na kolum

ng mga bayarang sugo ng diktador.

sa de-kutsong upuan

naghahalakhakan ang mga berdugong

Frivaldo at de Guzman,

“ha! ha! ha! sa Disyembre ang inyong wakas,

mga subersibong mararahas!”

tahimik na nakaabang—

matutulis na kawayan sa ilalim

ng kasukala’t mga daan.

tahimik na nagmamanman

ang mga milisyang bayan.

ano ang susunod nating hakbang?

nagsimulang umalingawngaw

ang mga armalayt at masinggan

ng mga nauulol na kaaway;

ang helikopter ay palalong nagsasayaw

sa kalangitan.

handa at mahinahon

ang mga nagbabantay sa mga lagusan

sa timog at hilaga, sa silangan

at kanluran.

sa kubong pulungan.

mabaho ang usok ng tabakong lokal,

matabang at mapait ang matapang

na kapeng walang asukal...

ngunit walang kasintabang

ang mamuhay sa inaaliping bayan,

walang kasimpait ang reaksyonaryong kalupitan.

magkunot ng noo! maghanap ng paraan!

sa huli ang pulong ay nagluwal

ng panawagan:

“ipagtanggol ang mga organo

ng Pulang kapangyarihan!

wasakin ang kampanyang pagkubkob

at paglipol ng kaaway!”

Oktubre 1974

The Story of a Call

in the dark jungle

in Mt. Katuaga,

we talk of the bright morning

of revolt all over the land.

on one side of the vast

kugon field on the Bangtuhan plateau,

overlooking the lowlands and the town,

we reckon the number, the difficulty

of tasks waiting to be done.

all of a sudden, “pass it on, comrades!”

forcing their way in

are four columns

of the dictator’s mercenary emissaries.

couched in cushioned chairs,

the executioners Frivaldo and de Guzman

roar in laughter,

11ha! ha! ha! you’ll be done by December,

you violent subversives!”

quietly the pointed bamboos

lie in wait

beneath the thickets and footpaths.

quietly the people’s militia

watches out.

what do we do next?

the armalites and machineguns

of the crazed enemy

begin to echo;

the helicopter proudly swirls

in the sky.

ready and calm

are the ones among us who guard the passes

south and north, east

and west.

in the hut where we meet,

the smoke from the local tobacco smells bad,

flat and bitter is the strong

black coffee...

but nothing is more flat

than living in an enslaved country,

nothing more bitter than the reactionaries’

savagery.

knit your brows! find a way!

in the end, the meeting gives birth

to a call:

“defend the organs

of Red power!

crush the encircle— ‑

and-destroy campaigns of the enemy!”

(E.P.)

Bundok Bulusan, Ipaliwanag mo

Ang Iyong Kahiwagaan

bundok Bulusan,

may puting ulap ka sa ulo

at sa mga balikat mong nakalaylay.

birhen ka ba’t nagsuot ka ng puting belo

sa buhok mong luntian?

malaon ka nang ipinagkaloob

sa mga mananakop na dayuhan.

pati larawan mo’y ibinebenta na

ng mga hayok na mangangalakal.

ang banal na lawa sa iyong paanan

ay saksi sa pagsasamantala ng mga tuso

sa ganda ng mga anak mong kababaihan.

hinubdan ka na sa ganda at yarnan,

mga kahoy mo’y pinutol ng mga kawatan,

mga ibon at hayop na alaga mo

at sa mga api’y nakalaan

ay binugaw ng panlulupig ng mga alagad

ng batas militar.

birhen ka nga ba’t nagsuot ng puting belo?

a, tinatakpan mo ang usok ng sinaing

ng iyong Pulang hukbo!

bundok Bulusan,

wala kang kaulap-ulap

sa iyong ulo at kandungan.

ang maaliwalas mo bang mukha

ay sagisag ng paglaya at tagumpay

o ng pagkakanulo sa mga anak ng bayan?

hindi mo ba natatanaw sa kalangitan

ang helikopter na palalong nagsasayaw?

sa iyong paanan, hindi mo ba naririnig

ang mga hambog na yabag

ng mga panauhin mong tampalasan?

bakit hindi ka magtago sa iyong mga ulap?

a, ibinukas mo ang iyong mga bisig

sa pagtanggap sa liwanag ng araw sa silangan

upang bigyan ng pag-asa

ang mga manghihimagsik na naguguluhan.

Nobyembre 1974

Mt. Bulusan, Unfold your Mystery

Mt. Bulusan,

white clouds sit on your head

and your sagging shoulders.

are you a virgin to wear a white veil

over your verdant hair?

you have long been granted

to foreign conquerors.

even your image is being traded

by greedy businessmen.

the sacred lake at your foot

is witness to the shrewd’s violation

of the beauty of your daughters.

you have been stripped of beauty and wealth,

your trees have been felled by the thieves,

your pet birds and beasts

reserved for the oppressed

have been driven away by the plunder of the minions

of martial rule.

are you really a virgin to wear a white veil?

ah, you’re covering the smoke

from your Red army’s stove!

Mt. Bulusan,

not the smallest mass of clouds sit

on your head and lap.

does your bright face

signal freedom and victory

or betrayal of the sons and daughters of the people?

do you not see far in the skies

the helicopter boastfully swirling?

at your foot, do you not hear

the proud footfalls

of your evil guests?

why do you not hide beneath your clouds?

ah, you have unfolded your arms

 welcoming the light of the sun in the east

to give hope

to bewildered revolutionaries.

(E.P.)

Agosto 5, Hindi ka Malilimot

matataas na ang mga damo sa kaingin.

walang maiaalay na pagkain

ngunit ang malawak na tanawin

sa paanan ng kabundukang Bintacan

ay nag-aalay ng kandungan

sa hapong katawan at isipan.

sa banda roon ay ang sentrong bayan.

maingay ang paligsahan sa pagpapayaman

ng mga mapagsamantala;

magulo ang paligsahan sa pagpapakaalipin.

ang bawat indayog ng bandila

ng mga busog

ay sampal sa karalitaan ng kanayunan.

hindi na nakapaghintay ang mga taksil

sa martsa ng tagumpay ng pagpapalaya.

nasa kabisera na sila,

nakikibahagi sa nakahaing karangyaan

sa hapag ng mayayaman— ‑

may litsong isinasawsaw sa sarsang dugo

ng mga rebolusyonaryong martir,

may mainit na sabaw ng pinigang pawis

sa bisig ng mga inaalipin,

may wiski ng inipong luha

ng kababaihang niyurakan ng dangal.

sa bandang harapan ay ang bundok

ng Bulusan: malungkot at mapanglaw

ang lagaslas ng kanyang mga batis

at ang ungol ng kanyang ilog;

siya man ay naghahanap...

“nasaan na ang masisiglang yabag

ng mga kadre’t Pulang kawal?

sa kanilang pagkauhaw, ang mga batis ko’y naghihintay;

sa kanilang pagkagutom ay may handang

kamoteng nilaga sa paminggalan;

at sa kalupitan ng mga brutong kaaway,

ang malalagong dahon at damo

ay may laang kublihan.”

magkahalong poot at lungkot ang namamayani

sa diwa’t puso ng mga api.

minsan nang sumilay ang silahis ng pag-asa

ngunit muling pinadilim ang bukas nila...

“may araw din kayong mga rebisyonista!

akala ba ninyo kami’y walang kaya?

isusulong namin ang pakikibaka,

ang sibat ng pagwawasto at poot

ang bulkang Bulusan

ang sa inyo’y magpaparusa!

kayo’y matutupok sa apoy ng aming pag-aalsa!”

Agosto 1975

August 5, You will Never be Forgotten

the grasses have grown tall in the clearing.

no food can be offered

but the vast scenery

at the foot of Mt. Bintacan

offers haven

to weary bodies and minds.

over there is the town.

noisy is the race for storing up wealth

among the exploiters;

riotous the race for slavishness.

every heave of the banner

of the well-fed

is a blow at the countryside’s poverty.

the traitors could not wait

for the victory march of liberation.

they’re now at the capitol,

partaking of the proffered plenty

on the tables of the rich—

chunks of roasted pig dipped in the blood-sauce

of the revolutionary martyrs,

hot broth of sweat wrung

from the arms of the down-trodden,

whisky of collected tears

of the violated women.

in front is Mt. Bulusan:

plaintive is the gurgle of her streams,

the howl of her rivers;

she too searches. . .

“where are the lively footfalls

of the cadres and Red fighters?

my streams await to quench their thirst:

in the cupboard are boiled sweet potatoes

ready to appease their hunger;

and the lush leaves and grasses

offer refuge

against the savagery of the brutal enemy”

mixed hatred and sadness reign

in the hearts and minds of the oppressed.

a ray of hope had beamed before

but on their future, darkness is cast once more...

“your end will come, revisionists!

did you think we were helpless?

we will push the struggle forward,

the spear of rectification, of hatred,

is the Bulusan Volcano

that will deal you punishment!

you will burn in the blaze of our revolt!”

(E.P.)

Ang Kabiguan ay may Pangakong Tagumpay

napakapait tanggapin ang paulit-ulit

na pagkalugmok

sa paulit-ulit na pagbabangon

laluna’t kung sa bawat pagbabangon

ay may pangakong pagtataguyod

ngunit sa bahagyang pag-angat

ng nagdurugong tuhod,

mga inaasahang kapanalig ang mga Lavang

dadagok.

kasumpa-sumpang krimen ang pagkakanulo

laluna’t ang biktimang pinapagbuhat

ng parusang krus

ay bayang ipapako sa kalbaryong pulo.

hubad silang papanaw

at tatakasan ng dugo.

at ang kahuli-hulihang saplot

ay ipupusta ng mga dayong tanod.

krimeng karumal-dumal din ng mga naglalamay

kung yuyuko’t luluha na lamang

sa dumaraming bangkay,

ipipikit ang mga mata, sa nagbubunyi pang kataksilan

at tuluyang patatamlayin

ng pesimistang pananaw.

ang nagdurugong tuhod

ay hahayaan bang mamaga?

ang mga katawang luray

ay hahayaang manlupaypay?

ang kinakapos na paghinga

ay hahayaang maputol sa tuluyang pagluhod

sa pilosopiyang baligho—

“huwag nang bumangon upang di na,

malugmok?”

sa pagkalugmok natututuhan

ang matatag na pagbabangon;

sa gitna ng dilim

ang liwanag ay nakasisilaw;

sa kataksilan nakikilalang higit

ang katapatan.

di malalabag ang batas ng kalikasan,

ng pag-unlad ng kasaysayan—

may pag-asa sa kawalan ng pag-asa,

may tumutubong bulaklak sa libingan;

ang kabiguan ay may pangakong tagumpay;

ang madilim na gabi

ay may pangakong bukang-liwayway!

Agosto 1975

Failure Holds the Promise of Victory

quite bitter to accept are the repeated

setbacks

suffered after repeatedly rising,

more so if hopes of support

attend every rise;

but at the slightest lift

of bleeding knees,

trusted comrades turn out to be the Lavas

that deal the blows.

abominable crime is betrayal,

more so if the victims made to bear

the cross of punishment

are the people, who would be nailed in the calvary

                        of their islands.

they would pass away naked

and be sapped of blood

and their last raiments

gambled away by alien sentinels.

heinous crime, too, it is

of those who keep vigil

if they would just bow and weep

over the rising number of dead,

shut their eyes at prevailing betrayals

and by hopelessness

be finally defeated.

must we allow

the bleeding knees to swell?

the mangled bodies

to slump?

the gasps of breath

to run out in final surrender

to absurdity— ‑

“rise no more

that you may not fall?”

in falling, we learn

to rise firmly;

amid the dark,

the light is blinding;

in betrayal,

we recognize trust ever more.

never can we defy the law of nature,

of the march of history—

hope abides in hopelessness,

flowers grow among the graves;

failure holds the promise of victory;

the dark night

promises the break of dawn!

(E. P.)

JAIME  KASANAG

Kahawaan Sang Kamatuoran

Kalinong sang kagab-ihon

Ang kokak sang mga paka

kag hagunghong sang kabog

Talunsay lang nga nagaupod

            sa pagpanakayon

            sa kahawaan

            sa wala’y katapusan.

            Kahiwalay batyagon

            kon ang kapalibutan

            wala sang kalisang

            Ang tanan ginasandig

            Sa kamatuoran.

            Ilupag mo ako

            O, dupoy-dupoy

         sa imo’ng pagbutyog

sa mga kulabos

kibulon sang panit

Luyag ko nga tamdan

ang nagapangyang-ob nga guya,

   Pamatian ang dinag-on

nga pangtinguha

sang katibawasan

Apang ayaw ako pag-ipahilayo

Sa ining kalibutan.

Luyag ko magpasakop,

Masaksihan,

Ang iyang pag-uyog, pagbutyog

Nga duna sa iyang taguangkan.

Report Sang Operasyon       

Report Sang Operasyon —

Dugang nga batalyon.

Maga-atake ang kaaway

Kontra-insureksyon!

Naispatan!

Isa ka platun, PA

sa suba naga-abanse,

Anum ka siks bay, PC

Gaterin-terin sa haywey.

Report sang Operasyon— ‑

Ipasa ang balita

Dalagan, patunda

Kapatagan, kabukiran

Kaaway! Kaaway!

Maghanda! Maghanda!

Pagtibyog, paghugpong!

Ila likupan, tapnaon!

Report sang Operasyon –

Aligmat! Aligmat! Magbantay!

Magkasumpong

magatambipalad

sa pagpakig-away

anuman nga oras.

Indi magpatiplang

Indi magkalingkang.

Batalyon mga dugang

Kag anum ka siks bay

Panggwa lang.

Aton ang pagsulong

Ila ang kahuyang.

Dugangan man,

Umalagi lang.

Sang krisis sila ginabunalan,

May ginakabalak-an pa’ng kahublagan.

Report sang Operasyon ‑

May katahap bala sa dughan?

Tion na agud isikway.

Dapat mangibabaw sa kaaway.

Dalasaon ang kamatuoran— ‑

Sa taksanay lang kita mahilway.

PA man ukon PC,

Regular man ukon para-militar

Indi makasagang.

Sa natalana nga panahon,

Sila naman ang aton bunalon.

Lughuton ang katalunan sang kabudlayan.

Sa masiot nga kalatian ang maayo nga dalan.

Agosto 1982

Nguyngoy sa Kagab-ihon

Nagatalabiris

            nga luha,

Nagapalangharok

nga mata.

Mapait

nga inagihan.

Naga-utol-utol

nga tingog

Sa nagahimugong

nga hibubon-ot

sang pagbakho

sang masingkal

nga kaakig

sang dughan— ‑

Sa napagkit

nga mga laragway:

Sang nagahamyangon

nga bangkay

sang madinumdumon

nga amay kag bana...

Sang wala’y budhi

nga pasista

nga nagapaarak

sang armalayt...

Sang nagatalangison

sa gutom

nga mga anak.

Akig gid siya

sa kaaway.

Katupong

sa pinakamataas

nga bukid

sang kalibutan.

Handa mamukan,

Manadlong!

Lamang mahim-ong.

Agosto 1982

Sa Madinalag!on nga Pagsalakay

ang mga hangaway

nag-atake sang dayon

kadungan sa ambahanon

sang pagpakigsumpong.

mentras ang madyaas

padayon sa iya’ng pagtay-og

            banat!

            kag sa hagubhob sang mga awtomatik

            nagkalapukan ang mga hakaban.

mentras nagapanaghoy

ang mga martir sa ila’ng pagbakho.

            abanse!

            kag sa tagring sang mga bala

            madasig nga nagmaniobra

            ang mga hangaway

            sa paghilubos sang nagkalapukang traidor.

mentras ginatampalas

ang mga inanak sang balbas

            kadalag-an!

            ang naglanog nga ambahan

            sang mga isgana’ng makahas

            sa atubang sang nalutos nga pangontra.

kag ang hangaway

umatras sang dayon

sa lanton sang ambahanon

sang pagpakigsumpong.

mentras may pagpakigsumpong

magapadayon ang pag-amba

sang mga kilat nga salakay

sa mahamuok nga katulugon

sang malimbungo’ng pasista

pirme magaduaw,

kag sa ila’ng pagpanakayon

kibot nga manamyaw.

Mayo 1983

Sa Landong nga Nagapanglakaton

Sakua ang paglak-ang sa dalagku nga Kabatuhan

Nagapangilat. Malain nga panahon ang patunda.

Natsekyar bala ang kahimtangan sang mga kaupod?

Mahimo may ginabatyag ang bisan sin-o sa ila.

Pat-od bala wala sang nagahukmong sa inyo ruta?

Kamusta ang kahimtangan nanday Tatay, Nanay, Inday?

Dapat mapadala na ang madamo’ng sulat sa ila.

Pat-od nalangkag na sila sang inyo mga balita.

Ah. Kalimti anay sila. Dapat pirme mag‑alerto.

Kinahanglan maanting ang dalunggan, masipat ang mata

Kag hinganiban sa masiot nga bahin ipuntarya.

Ara. Nagatupa na ang tuman ka munog nga ulan.

May reklamo bala, pangabay ang mga kaupdanan?

Wala? Mapagsik gihapon? Sige, padayon ang lakat.

Wala sang balay mahimo pahuwayan sa alagyan

Nadumduman mo bala ang dinangtan sang mga masa

Pila na ka tuig ang nagligad sining kagulangan?

Nagkagula sadto. Ginluthang sanday Tay Espin, Daniel.

Puti nga kakugmat ang ginsabwag sang kaaway.

Wala’y kalag nga mga pasista. May adlaw gid sila.

Ups... Kadanlog sang mga bato. Nagalubog ang tubig.

Mga kagimkim kag dahon, sang daganas ginaanod.

Bilis! Bilis! Bilis! Dasiga ang inyo nga pagtikang.

Mga hinganiban ninyo naputos bala sang dahon?

Ina ‘di dapat mabasa. Basi magsangal, magbisyo

Pananglitan na panglakaton kamo maka-engkwentro.

Tagatuhod na ang tubig. Dali! Mapahamak kamo.

Tuluka! Mga kagang nagapaningkaras papangpang.

Dali! Dali! Dalagan! Yara sa unhan ang simangan.

Nadumduman mo bala pila ka tuig nga nagligad

Sang si Tay Ed ginlalas, ginlamon sang suba sang Aklan?

Makatalagam. Wala pang ginapasin-o ang baha.

Saka gilayon sa takasan. Dalikado ang suba.

Pamatii ang nagahuganas nga ulo sang aha!

Tanan nga naga-upang sa alagyan ginad lasa.

Sige. Magpahuway anay. Pero nagakasirom na.

Padayunon ang lakat. Bisan sa hinay‑hinay lang.

Pat-od nabalaka ang nagahulat sa kaladtuan.

Makapoy magtukad sa bukid. Apang magatupong gid.

Tawo ka. Sa imo pagsapong sang tiil siya lapaka.

Malawig kag makatalagam ang ginsaog nga suba

Apang sa pagpanakayon nalampuwasan man naton.

Sakuon ang tikang sa halangdon nga pagpanglakaton.

Pebrero 1982

Pagkabaton sang Balita

Mamunog ang ulan sang kahapunanon

Ah. . . Segi. Mag-ulan ka... Mag-ulan...

Pasigauba sang linibo ka beses

Ang pinakatunog mo’ng daguob.

Pakurita sa kalangitan

Ang pinakasilaw mo’ng kilat

Magpamalandong ka.

Mag-upod ka sa pagpakig-unong

Sa mga baganihan sang katawha’ng

Namartir sa patag-awayan.

Ilubos ang kasubo mo.

Indi bisan isa ka tulo

Sang mga luha mo’ng indi magpahawid

Sa pag-agay sa mahapdi’ng mga mata.

Ayaw pagpunggi ang balatyagon

Sa iya’ng pagtalangison.

Padayunon ang pagtikang

Ugtuma ang mga bag-ang.

Maghulag sang mas mahalong

Sa mas pat-ud nga pagsulong.

Sa buwas. Huo, sa buwas.

Sa padayon nga panakayon

Sa paghinugyaw sang bag-ong kaagahon,

Pat-ud nga magahuraw ang ulan.

Wala sang mabatian

Maluwas sa danog sang daguob sa dughan.

Sa tion sang pamanag-banag

Sa kaagahon

Magaabot ang ginahandum nga tion.

Sa kaagahon. Sa patag-awayan.

Huo. Sa patag-awayan.

Ang kabaskog aton pamatud-an

Sa tunga

Sa nagasuson-suson nga kirab

Sang indi maisip nga si abong,

Sa patag-awayan

Sang makasahing pagtimalos

Kita mangin-haw-as sang lubos.

Kag sa pag-abot sang tinion,

Sang malawig nga paghandurn,

Sa mainantuson nga paghulat

Sang ginhanda nga panahon

Sa kaagahon,

Palukpa!

Palukpa ang ginahuptan nga kalayo!

Ipautwas ang kaakig

Ilubos ang tanan nga kusog

Ayaw pagkangilini ang mga bala,

lwaswas ang nagahara-hara nga dumot,

Ayaw maghatag sang kahigayunan,

Kag sa gilayon,

Sa gilayon! Lasakon ang kaaway!

Agumon ang gahum,

Malig-on...hilway!

2 Agosto 1983

Uguy-ugoy sa Madabong nga Kagulangan

Diin bala ang tadlong nga dalan

Sa masiot nga katalunan

Adlaw kag gab-i nagaantos

Sa pagtukad sa bukid kag kapil-asan

Diin balang mahawan nga dalan

Para nga makita ang mahawan nga kapatagan.

Makahilisa ang kapispisan

Sa ila mga pag-ambahan

Tuman kabugnaw pamatian

Ang lanton sa ilog, kasapaan

Pat-ud ila’ng nahibal-an

Ang tadlong nga dalan

Padulong sa ginahandum nga katibawasan.

Sa padayon nga pagpanakayon

Sa madabong nga kakahuyan

Isa ka dakung puting igang

Ang nagbalabag sa akon alagyan.

Ako ang nakibot sa nakit-an

Sa igang nahamtang

Wala sang tadlong mahawang dalan sa kasiutan.

Mahawan, tadlong nga dalan

Dalamguhanon gid lang

Ang panakayon sa kasiukan

Panghangkat sa akon pagkaisganan

Karon kay akon na natuipan

Ang sumpa sa katawhan:

Gahitan, lampuwasan ang tanan nga kasiutan.

EMMANUEL  LACABA

The People’s Warrior

The people’s warrior is an athlete:

A mountain-climber, not because it

Is there, but because the masses are there.

He is an acrobat: balancing himself

On fallen trunks of trees that bridge rivers

And monstrous waterfalls of certain death,

Like a tightrope dancer. The people’s warrior

Is an actor: on the stage of revolution;

An actor of sincerity, for the masses

Are the best critics, can read faces and bodies

And know when you speak the truth, or are just

Hamming.  The people’s warrior is, oh yes,

A comedian: making the masses see the paradoxes,

The irony, of their condition— ‑

The contradiction between him who is ruled but sweats

And him who rules without a sweat from his

Cushioned car and office and marble toilet seat;

The people’s warrior inspires the masses to march

Forward to battle cheerfully, but with all

Determination; he clowns, to make the masses feel

At home with him, who is of them

And for them— for the first time one armed

But not abusive, the people’s warrior.

Ang Mandirigma ng Sambayanan

Ang mandirigma ng sambayanan ay isang atleta:

Umaakyat sa bundok, hindi dahil sa iyon

Ay naroon, kundi dahil sa naroon ang masa.

Siya’y isang sirkero: pinapaninimbang ang sarili

Sa mga buwal na kahoy na tulay sa mga ilog

At mga dambuhalang talon ng tiyak na kamatayan.

Katulad ng isang aktor: sa tanghalan ng rebolusyon;

Isang matapat na aktor, sapagkat ang masa

Ang pinakamahusay na tagahatol, nakababasa ng mga mukha’t katawan

At nakababatid kung ikaw ay nagsasabi ng katotohanan, o basta

Nagbubulaan. Ang mandirigma ng sambayanan ay isa ring

Komedyante: ipinamarnalas sa masa ang kabalighuan,

Ang kabalintunaan ng kanilang kalagayan— ‑

Ang tunggaliang namamagitan sa inaalipin ngunit nagpapatulo ng pawis

At sa naghaharing walang ga‑patak mang pawis mula sa kanyang

De-kutsong kotse’t upisina at marmol na inidoro;

Ang masa’y pinasisigla ng mandirigma ng sambayanan upang malugod

Na sumuong sa digma, ngunit taglay ang lahat

Ng katatagan; siya’y nagpapatawa, upang mapalapit

Sa kanya ang kalooban ng masa, siya

Na  kabilang sa kanila

At nauukol sa kanila— sa unang pagkakatao’y nasasandatahan

Ngunit di mapagsamantala, siyang mandirigma ng sambayanan.

Ulan

Noong sanggol pa lamang ang aking pagtula’t nag-aaral pa ngang

                                                            gumapang, gumapang,

Mula sa puso ko’t pluma’y bumuhos ang tintang dugo, tungkol

                                                            sa ulan.

Ulang parang luha; ulang parang pisi ng saranggola; ulang

                                                            parang kulungan;

Ulang parang kulambo; ulang parang sibat, karayom at sinulid;

                                                            ulang parang damuhan;

Ulang parang palay; ulang parang kuwerdas ng sanlibong gitara;

                                                            ulan, ulan, ulan.

Sabi nga ng isang kilalang makata, ang ulan ay hindi mawawala

                                                            kailanman

Sa ating panulaan. Sa tanging dahilang palaging umuulan sa ating

                                                            kapuluan.

                                                II

Mabuti ang ulan sa palay sa patag pero hindi sa mais sa kabundukan.

Ngunit tinatamad umakyat ang kaaway sa ating kanlungan kung

                                                                        malakas ang ulan.

Tinitiis naman natin ang madulas na bato sa sapa; tulay na tiniban;

Putik lalo’t paakyat; tumutulong tubig mula sa mga bubong ng mga

                                                                        kubong bahay;

At ang ginaw, ang ginaw, pero nakangiti at umaawit lang tayong

                                                                        hukbong bayan,

Sapagkat tayo ang mata ng bagyo, ubod ng liwanag; ng dakilang

                                                                        Himagsikan:

At pagkatapos ay ang bahaghari; sariwang simoy; sigaw ng Mabuhay!

                                                                        Mabuhay!

Rain

                                                I

In the infancy of my verse, when it was but toddling,

                                                struggling on its feet,

From my heart and pen flowed forth the ink of blood—about rain.

Rain like tears; rain like the twine of kites; rain like

                                                prison bars;

Rain like the mosquito net, rain like spears, needles and threads,

                                                rain like growth of grass;

Rain like grain; rain like the strings of a thousand guitars;

                                                rain, rain, rain.

And like what a poet-friend said, the rain will never disappear

From our poetry.  Because it is forever raining on these our islands.

                                                II

Rain is good for the rice in the plain but not the corn

                                                in the highlands.

But the enemy is daunted by the climb into our fastnesses

                                                when the rain is heavy.

And we have to mind the slippery stones in the streams,

                                                bridge of coconut trunk;

Mud, most specially, at the climb; the leak in the thatching.

And the cold, the cold, but we’re only the people’s army

                                                smiling in our song,

Because we are the eye of the typhoon, full of light of the great

                                                Revolution:

And after— the rainbow; the breath of fresh wind, and cries of

                                                Long live! Long live!

Pagdiriwang

                                                I

Sa Todos los Santos, Pasko’t Bagong Taon, ang mga magulang,

                                                             mga lola’t lolo,

Mga tiya’t tiyo, mga hipag, bayaw, kapatid, pamangkin, at mga

                                                            anak ko,

Silang lahat ay magkakalumpon sa harap ng puto, ginatan, at biko.

Sandaling tahimik. At may magbibiro: “Saan kaya ngayon nagtatago ang loko?”

                                                II

Sa pista ng bayan kulang ang pagkain sa sobrang pagmahal ng mga bilihin,

At sa kaarawan madaling maubos ang biniling pansit sa dahon ng saging.

Bale-wala ito sa mga bisitang dating kasamahang pangiting hihiling:

“Mas mahabang buhay sa kanilang lahat na nakikibaka sa mga bukirin!

                                                III

Dito sa bukirin: may kapistahan din sa piling ng masang naliligayahan

Sa ating pagdating, mga mandirigmang kasama sa gutom, ginaw, karukhaan.

Dito sa bukirin: dilim tinitiis kahit magdantaon upang bawat araw

Sa kinabukasan maging pagdiriwang, kulay at liwanag, awit ng tagumpay.

Celebration

I

At All Souls, Christmas and New Year’s, the parents, grandmothers and grandfathers,

Aunts and uncles, in‑laws, brothers, nieces and nephews, and my children— ‑

All will gather around the puto, ginatan and biko.

A moment’s silence.  And somebody will jest: “Where now could the old fool be?”

II

At the town fiesta food runs short as prices of goods continue to soar,

And at the birthday merienda, the guests make short shrift of the

                                                            restaurant–cooked pansit

                                                             wrapped in banana leaves.

Smiling, the former comrades make their wish:

“A longer life to them in the struggle from the countryside!”

III

Here in the countryside: we, too, celebrate with the people

                                                            who are gladdened

At our arrival— the fighters they know and live with, in hunger

                                                            and cold and need.

Here in the countryside: darkness is braved even for a hundred years

                                                            so each day

After dawn will be a feast of color and light, song and triumph.

Sa Alaala ni Nick Solana

(Namatay noong Abril 1975 sa Davao Oriental)

I

Noong huli tayong magkita, ikaw pa’ng

Naghatid sa amin, patungong pagsampa

Sa binhing gobyerno nating mamamayan,

Binhing umuusbong sa bundok ng ulan.

Noong huli nating pagkikita, nabigla

Kapwa tayo, hindi nakini-kinitang

Ang mga dating magkaeskwela’y

Magkaharap muli bilang magkasama.

Magkasama ngayon sa isang dakilang

Himagsikan nating mga inagawan.

Nanghinayang tayo sa mga inaksayang

Araw sa mapambulag na puting pamantasan.

Hindi man lamang sa akin binanggit

Ang kabiyak mong kasamang napipiit,

Pagkamakasarili’y hinuhukay mo na

Sa loob mo, noong huli tayong magkita.

II

Ikalabimpito ng Abril, sa wakas

Ay pasampa ka na sa namumulaklak

Na pamahalaan, hukbo’t paaralang

Anakpawis dito sa bundok at parang.

Ikalabimpito ng Abril, may apat na

Araw ka pa lamang sa siyudad,

Ngayo’y walang sapin, nag-aaral bumasa

Ng paliku-likong mga lihim na ruta.

Nag-aaral bumasa ng madulas na putik,

Tulay na punongkahoy, bigla-biglang tinik,

Batong matutulis, rumaragasang sapa,

Buhanging ang bunga’y nana sa hiwa;

Nag-aaral bumasa upang maisulat

Sa kasukalan ang sanlibong bakas

Ng mesiyang masang mulat, nagmamartsa’t

Sumusugod, tangang mahigpit ang armas;

Nag-aaral maging bakal, binalutan

Ng bulak: ang bakal para sa kaaway,

Bulak sa malawak na sambayanan;

Handa sa digmaang pangmatagalan.

Ikalabimpito ng Abril, dalawang

Daang metro na lang sa mga kasamang

Naghihintay, ikaw ay pinaputukan

Ng taksil sa uri at tagong kaaway.

Ang taksil sa uri at tagong kaaway

Ay pinarusahan na, at pinarusahan

Nating ang damdamin ay basa ng pait

Sa pagkasambulat ng tapat mong dibdib.

Ipaghihiganti namin kayong lahat,

Mga martir, kayong natuklaw ng ahas

Paghawan ng landas tungong katuktukang

Kasimbigat, Ka Nick, ng iyong pagpanaw.

Kasimbigat, Ka Nick, ng iyong pagpanaw

Ikalabimpito ng Abril, samantalang

Magaang balahibo lamang ang kamatayan

Ng taksil sa uri at tagong kaaway.

At di man masilayan ng bukang-liwayway

Sa likod ng tuktok, sa pamamagitan

Nitong alaalang dala ng damdamin,

Ang araw sa parang ay mararating mo rin.

III

“Anong ingay iyon, Nanay, Nanay;

Anong ingay iyon sa kabukiran?”

Hangin lamang, anak, sa damo’t maisan

Hanging sumusuot, maliksi, matapang.

“Anong ilaw iyon, Tatay, Tatay;

Anong ilaw iyon sa kagubatan?”

Alitaptap lamang, anak, burda sa dilim;

Magpahinga ka na’t mahimbing, mahimbing.

Magpahinga ka na’t mahimbing, mahimbing;

Isip at katawa’y iyong palakasin;

Ang loob at kamay ay iyong ihanda

Para sa panahon ng pagkaunawa.

Sa ating panahon ng pagkaunawa

Amihan na’y unos; sa milyong pagdagsa!

Dambuhalang talon! kulog at lindol!

Ng mamamayang ganap na nagbangon!

In Memory of Nick Solana

(Died April 1975 in Davao Oriental)

I

When we met last it was you still

Who saw us off into the farming

Of the seeds of our new government of the people,

Seeds that will sprout in the mountain of rain.

When we met last we surprised

Ourselves, not once did we dream

That two students would meet again

As comrades.

Comrades now in the great

Revolution of the deprived and exploited.

We looked back with regret over days

Wasted in the deceptive shelter of the ‘white’ university.

You never mentioned then

Your wife, imprisoned with the others;

You had interred inside yourself the concern

For self, when we last met.

II

The seventeenth of April, at last

You are about to join the government

Now thriving, army and school

Of the masses in these mountains and plains.

The seventeenth of April, only your

Fourth day away from the city,

Unshod, you learn to tread and read

The secrets of mountain passes, hidden routes.

Your feet learn to decipher the slippery mud,

Bridge of boles, treacherous spikes,

Jagged rocks, coursing water,

Grit that bites the festering gash;

You learn the speech of the wilderness

To leave word and trace of the redemptive

Masses who have marched and advanced

Holding their weapons tight;

Learn to be hard metal, wrapped

In cotton: the metal for the enemy,

Cotton for the people — to prepare

For the long war of liberation.

The seventeenth of April, two hundred

Meters from the waiting comrades,

You received the fire and bullets

Of the traitors of class, the unseen enemy.

The traitors of class, the unseen enemy

We have punished; and gave punishment

In bitter tears, mourning your loss,

The rending of the pure heart in your breast.

We will exact retribution for you, Martyrs.

All the slain by the serpent in the grass,

As you cleared the path to the mountaintop,

A task, Comrade Nick, as heavy as your death.

As heavy, Comrade Nick, as your death,

That seventeenth of April, while the exaction

Of retribution on the traitors of class,

The unseen enemy, has the weight of hair.

And though the light of dawn beyond

The mountaintop may not reach you,

In the memory of our hearts

You will have seen the sunrise.

III

“What is that sound, Mother, Mother;

What is that sound in the field?”

It is only the wind, child, in the grass and corn,

The wind sharp and swift, brave.

“What is that light, Father, Father;

What is that light in the wilderness?”

Only fireflies, child, ornaments of the dark;

And rest yourself now, child, sleep, sleep.

Rest now, child, sleep, sleep;

Gather strength for body and mind;

Prepare hands and heart

For the time when you will understand.

And at the time of our understanding

The east wind is the storm, the march of millions!

Towering cliffs! Earth-heave and thunder!

Of the risen people!

Kung Ako’y Mamatay

Kung ako’y mamatay, oo, marami nga

Ang mag-iiyakan: di lang kamag-anak

Kundi kaibigan sa iniwang lunsod— ‑

Dating kaeskwela, kasama sa trabaho,

At intelektwal na mahilig sa tula.

At lalong lalo na ang mga magsasaka

At manggagawang sa aki’y nagbuhos

Ng kasaysayan ng pait nilang buhay.

Oo, matutuwa ako kung magpunta

Silang lahat sa aking luksa at libing,

Kung punuin nila ang buong lansangan

Sa huling martsa ng aking kabaong

Na nababalot ng banderang pula

Na may maso’t karet o tatlong bituin.

Higit pa kung sila’y magsimulang magtanong:

“Para kanino, bakit siya namatay?”

Subalit pareho lang sa akin kung

Sa kasukalan lang ako malugmok

Upang ibaon ng uod at damo

Nang walang alaala, walang pangalan.

Sapat na kung masang minahal ang magbangon:

Magwasak sa ating piitang bulok!

Lumikha ng lipunan ng liwanag, oo!

Liwanag na sa loob kung ako’y mamatay.

If  I  Die

If I die, yes, many

Would weep: not just kin

But friends from the city long left— ‑

Schoolmates, officemates,

Intellectuals fond of poems.

But most of all, the farmers

And workers who confided in me

The bitter history of their lives.

Yes, I would be glad if they come

To my burial and mourning,

If they fill the streets

At the final march, where my casket

Would be wrapped in the red banner

With the sickle and hammer or three stars.

Greater would be my joy if they start to ask:

“For whom, why did he give his life?”

Still it would not make much difference

If I fall and succumb among rubbish,

To be interred by worm and weed

Without trace, without name.

It is enough that the beloved masses awake:

Break from this rotting prison!

Build a nation of light, yes!

Light from within, if I die.

Open Letters to Filipino Artists

“A poet must also learn how to lead an attack.”

                        ‑           —Ho Chi Minh

                                    I

Invisible the mountain routes to strangers:

For rushing toes an inch-wide strip on boulders

And for the hand that’s free a twig to grasp,

Or else headlong fall below to rocks

And waterfalls of death so instant that

Too soon they’re red with skulls of carabaos.

But patient guides and teachers are the masses:

Of forty mountains and a hundred rivers;

Of plowing, planting, weeding and the harvest;

And of a dozen dialects that dwarf

This foreign tongue we write each other in

Who must transcend our bourgeois origins.

1 Mayo 1975

South Cotabato

                                    II

You want to know, companions of my youth,

How much has changed the wild but shy poet

Forever writing last poem after last poem;

You hear he’s dark as earth, barefoot,

A turban round his head, a bolo at his side,

His ballpen blown up to a long-barreled gun:

Deeper still the struggling change inside.

Like husks of coconuts he tears away

The billion layers of his selfishness.

Or learns to cage his longing like the bird

Of legend, fire, and a song within his chest.

Now of consequence is his anemia

From lack of sleep: no longer for Bohemia,

The lumpen culturati, but for the people, yes.

He mixes metaphors but values more

A holographic and geometric memory

For mountains: not because they are there

But because the masses are there where

Routes are jigsaw puzzles he must piece together.

Though he has been called a brown Rimbaud,

He is not bandit but a people’s warrior.

Nobyembre 1975

South Cotabato; Davao del Norte

                                    III

We are tribeless and all tribes are ours.

We are homeless and all homes are ours.

We are nameless and all names are ours.

To the fascists we are the faceless enemy

Who come like thieves in the night, angels of death:

The ever-moving, shining, secret eye of the storm.

The road less travelled by we’ve taken—

And that has made all the difference:

The barefoot army of the wilderness

We all should be in time. Awakened, the masses are Messiah.

Here among workers and peasants our lost

Generation has found its true, its only, home.

Enero 1976

Davao del Norte

LUCIA MAKABAYAN

Pagkilala sa Gubat

Walang humpay ang mga kuliglig

Anim o animnapung sabay-sabay  humuhuni

Kung iindahin mo, kasama, ang tunog na ito,

Maririndi ka lamang o sasaktan ng ulo.

Kaya’t isipin at pakatandaan

Musika itong likas sa kagubatan.

Hindi masasagkaan ang ihip ng hangin

Ika’y pinananabikang dalawin, kaladkad ang dilim

Tatagos sa mga burol, susuot sa mga puno

Aaligid sa iyo at manunuot sa buto.

Kung hahalukipkip ka, sadya kang bibiruin

Ang ginaw sa kasukalan ay hindi panauhin.

Huwag nang makipagtagisan sa niknik at lamok

Sariling hukbo nila’y nakapwesto sa lahat ng sulok

Habang ika’y naka-alerto, may gagawi sa iyong batok

Bubulung-bulong, susundut-sundot sa iyong antok

Kaya bugawin mo man sa pagpapausok

Saglit na aatras at muling lulusob.

Madalang mangumusta ang araw

Mahinhing sisilip at ngingiti nang panakaw.

Ngunit hayan na naman ang sabik na ulan

Araw ay nagtampo, nagbigay-daan

Batid ng ulan ang mga dapat diligan.

Pag-aralan natin, kasama, ang batas ng kagubatan.

Kilalanin din natin ang mga kaluskos

May ingay na paparating, may papalayo

Iba ang pagtalilis ng apat ang paa,

Kakaiba rin ang yabag ng mga di-kilala.

Kayat itong gubat ay ating galugarin pa

Kilanling parang isang tapat na kasama.

14 Marso 1985

Knowing the Forest

Without pause the cicadas

All six or sixty of them in unison sing

If you heed, comrade, this sound

Either you go mad or suffer a head-ache

So think and understand

This is the music of the forest.

The blowing wind cannot be blocked

Eager to visit you, dragging darkness along

It will pierce the hills, pass through trees

Surround you and seep into the bone.

If you huddle, you will only be teased

The cold in the wilderness is no guest.

Do not bother to fight the bugs and mosquitoes

Their army is entrenched in every nook and corner

While you’re on alert, one heads for your nape

Humming, pricking at your drowsiness

Even if you chase them away with smoke

For a while they’ll retreat and then charge again.

The sun rarely greets you

Shyly peeping and smiling furtively.

But here comes the eager rain

The sun sulks, makes way

The rain sees what should be watered.

Let us study, comrade, the laws of the forest.

Let us recognize the rustlings

There are sounds that approach and some that recede

The sound of four feet running is different

Different too are the footsteps of strangers.

We have to study this forest more

Know it like a trustworthy comrade.

(J.B.)

Ina Teresa

Bumubungad ka sa alaala

Gaya ng ngiti mo noon sa pagbukas

Ng lumang pintuan.

Magdamag ang apoy sa sulok

Ang nangainip na pira-pirasong saleng

Ay muli mong ginising

Nag-alab ang pagtanggap sa mga kasamang

Inihikab ng gabi.

A, alam mong tantiyahin

Kung ilang tasang kape ang isasalang

Tiyak mong may mga manlalakbay

Magagawi’t makikipagkumustahan.

At ipinaalala mo,

“Isandal ang mga riple’t iayos ang mga makoto”

Dalawang araw na lakaran

Pihong pahinga ang hanap ng mga pagal na katawan.

Malamlam ang ilaw ng iyong gasera noon,

Ngunit antok ng mga kasama’y dagling nagpaalam

Kayraming tanong, sabik sa balita.

Wika mo’y masigla ang pag-oorganisa

Gawaing iniwa’y itinataguyod ng masa.

Sa pagitan ng ating talakayan

Isa-isa mo kaming minamasdan

Mga anak na di mo kilalang lubusan

Bahagi na ng daloy ng iyong buhay.

Ina Teresa, hindi na napinid ang iyong pintuan

Ngiti kang pumipilas sa isip ng mga kasama

Pagkat bahagi ka ng paglalakbay

Init kang kumukupkop at bumubuhay.

Agosto 1983

Mother Teresa

You rise to our memory

Like your smile then when you opened

The time-washed door.

In a corner, a fire burned all night

The waiting bits of pinewood

You roused once more

A blazing welcome for the comrades

Yawned by the night.

Ah, you could reckon

Just how much coffee to make

Certain that there would be travellers

Dropping by to exchange news.

And you would remind us,

“Lean your rifles against the wall and arrange your packs”

Two days’ walk

Surely rest is all tired bodies need.

Your lamplight, then, was burning low,

But the comrades’ fatigue soon fled

So many questions, so eager for news

Organizing is in full force, you would say

The masses are continuing the work we’d left behind.

In between whiles during our discussion

You would observe us one by one

The children you never fully came to know

Now part of your life’s flowing..

Ina Teresa, your door is never shut

You are a smile that opens the minds of comrades

Because you are part of our journeyings

Your warmth cradles and vivifies.

(J. B.)

Sabi Nila

Ngayong ako’y nandito

At ika’y naririyan

Tuwing umaga’y tangan ko ang pahayagan.

Sulyap sa petsa

Tutok sa hedlayn

At gagapangin ng mga mata

Ang mga balita.

Minsa’y may nagkukubling kaba

Lalo’t sa lugar na banggit

Ay naroroon ka.

Nagkaroon na naman daw ng tambang

Di tiyak ang bilang ng mga sugatan

Di na umabot sa ospital

Ang mga napalabang bayaran.

Tiklop na ang dyaryo

Pangamba’y dama ko pa rin.

Maayos kaya ang pagkakaatras ninyo?

Naisip ko,

Higit na tunton ng mga kasama

Ang kasukalan.

Muling bubuklatin ang mga pahina

Di ka makawala sa isip ko

At ako’y matatauhan

Kaydaming pangyayaring di ibabalita ng pahayagan

Mga tagumpay ng masa’t hukbo sa kanayunan.

17 Hunyo 1983

They Say

Now that I am here

And you are there

Every morning finds me with a newspaper.

Glance at the date

Focus on the headline

And the eyes crawl over

The news.

Sometimes a suppressed fear

When the place mentioned

Is where you are.

There’s been another ambush, they say

The number of wounded is not definite

The surprised minions

Didn’t make it to the hospital.

The newspaper is folded

But the anxiety remains

Was your retreat safe?

I think,

The comrades know best

The wilderness.

I leaf through the pages again

You stay on my mind

And I realize

So many events are not reported in the papers

The victories of the masses and guerrillas in the countryside.

(J.B.)

Sagada

Humahaplos ang usok

Sa dinadaanang mga pino

Patungo sa hagdan-hagdang taniman ng palay

Paakyat, dahan-dahan, sumasanib

Sa nagdidilim nang ulap.

Hindi natitinag ang mga dambuhalang bato

Malaon nang pinatahimik ng panahon.

At tayong namamangha ay niyakap ng hangin

Di tayo nakatinag sa hamog na naglalambing

Nautal ang lahat

Kasama, bundok, puno, bato

Tila pinakikinggan ang paghinga ng bawat isa.

Mga kubong daratnan

Ay mistulang mumunting laruan

Naghihintay sa mga iniluwal ng kabundukan.

Sa hudyat ng kasamang kanina lamang nabatubalani

Muli nating tinunton ang makitid na pilapil

Wari’y gumaan ang riple’t makotong pasan.

Taglay sa isip ang namayaning larawan.

Ang ili na kanina’y ating tinatanaw

Ngayo’y biglang sinibulan ng buhay.

Nag-aabang sa durungawan, ang ilang kabataan

Naghihintay sa atin ang mga lallakay sa dap-ay

Mabini ang mga babae sa kanilang pagkaway.

Mga paslit na naglalaro’y masiglang sumalubong

Kinilala ng mga aso ang kanilang panauhin.

Sa paligid ng apoy masa’t hukbo’y nagsanib

Kwento’t kuro’y hinimay at pinagsaluhan

Ito ang buhay na larawan

Ito ang kulay ng rebolusyon.

13 Enero 1982

Sagada

The smoke caresses

The pine trees

On its way to the rice terraces

Upwards, gradually merging

With the already-darkening clouds.

The huge rocks are unmoved

Long rendered speechless by time.

And we, awestruck, are embraced by the wind

Caressed into stillness by the dew

Silenced all

Comrade, mountain, tree, stone

As if listening to each other’s breathing

The approaching huts

Look as tiny as playthings

Waiting for those born of the mountain.

At a signal from a comrade just emerged from the spell

We resume the narrow path through the fields

Feeling the weight of our rifles and packs less

With the picture impressed on our minds.

The village that earlier was just in view

Suddenly comes to life

Some youths watch from the windows

Their elders await us inside the dap-ay

Shyly, the women wave

Children at play run to greet us

The dogs acknowledge their visitors.

Around the fire, the masses and the guerrillas merge

Feasting on stories and exchanging views

 A vivid picture, this

This, the color of struggle.

(J.B.)

Sa Amang Naghihinanakit

Hindi nagsisisi ang iyong anak

Di siya mamamalimos ng tawad.

Nasa isip ka niya

Habang kadulog ang mga magsasaka,

Nagigiliw siya sa iyo

Sa gitna ng pag-awit ng mga kasama.

Kumusta na ang inyong negosyo?

Papaliit na ang tubong binibilang

Pikit pa rin ang mata

Sa milagro sa ekonomya.

Ilan ang ama’t anak na tulad natin?

Di na natapos ang hidwaan,

Di na nagtagpo sa isang kasunduan.

Huwag parusahan ang iyong sarili

Ng litanya ng mga pagsisisi.

Di ka nagkulang bilang ama

Ngunit kaytagal nang walang piring

Ang aking mga mata.

Napag-usapan ka namin dito

Paano ang pagsagip sa mga tulad mo?

Agos ay darating, batid namin

Dadaloy ka sa bagong kaayusan

Ama’t anak tayong magtatalo’t magpapanday.

 

25 Oktubre 1981

To a Reproachful Father

Your child is not sorry

She will not beg forgiveness.

You are in her thoughts

While among the peasants,

You are dear to her

While comrades sing.

How’s business going?

Net profits are shrinking

And yet you continue to be mesmerized

By illusions of an economic miracle.

How many fathers and children are like us?

With endless differences,

With minds that never met.

Do not punish yourself

 With litanies of regret.

You were not wanting as a father

But the blindfold has long been gone

From my eyes.

We talk about you here

How to save the likes of you.

A wave will come, we know,

Carrying you into the new order

We are fathers and children who will argue,

yet come together to forge the future.

(J.B.)

Banyuhay

Bahagyang lumapat sa isip

Yaong panahong tahimik na nalanta

Damong limot sa tiwangwang na lupa.

Hungkag noon ang ating mga sigaw

Sa mga pasilyo’y gumambala’t umalingawngaw

May namaos sa paglakad ng araw

May nanghina, naghingalo’t naagnas

May mga ibinaon

Ngunit mayroon namang sumibol.

Nagpaalam na sa mga sandaling mahinahon

Nalagas na ang mga nangalantang dahon.

Ngayon, dito

Damo’t paligid tuwina’y nagpapalit-kulay

Nalusaw na ang mga pasilyo

Hindi na bahaw ang sigaw

Hindi na naglilibing ng mga anino.

Dito’y tiyak ang pagbagtas

Sa mapanganib na talampas

At ang dating paslit

Ay gerilyang saksi sa mga tagumpay

Nakikinig, nanonood, sumasabay

Sa alon ng kasaysayan.

19 Oktubre 1981

Metamorphosis

A fleeting memory alights

Of that quietly-withered time

Forgotten green on a desert.

Our shouts were hollow then

In the alleyways disturbed and echoed

As days passed, some grew hoarse

Some grew faint, struggled, then faded away

Some were buried

But some took seed.

They have bid calm days farewell

The dead leaves have fallen.

Here, now

The grass and surroundings are constantly changing

The alleyways are gone

No longer are shouts hushed

No longer are shadows buried.

Here the path is certain

On the perilous cliffs

And the child is now

A guerrilla witnessing victories

Listening, watching, joining

The wave of history.

(J.B.)

7 Hulyo

Kasamang itinatangi,

Dito sa kaibuturan ng gubat

Ipagdiwang natin ang iyong kaarawan

(Regalo’y di na kailangan — ‑

Wala tayong pambili

At wala rin namang mabibilhan.)

Hayaan mo na lamang

Na kita’y hagkan

Tulad ng init ng araw

Na ibig tumagos sa kagubatan.

Mahal na kasama,

Ipagdiwang din natin ang iyong katatagan

Higit na pinatibay sa pakikilaban

Higit na yumabong sa pagkupkop

At paglahok ng sambayanan.

Kasamang irog,

Ipagbunyi natin ang darating pang kaarawan

Alay na may kabuluhan

Patitingkarin pa ng mga pagsubok

Sa larangan ng digmaan.

Hulyo 1981

Tomloy: October 2, 1978

The battlefield is silent now

Save for the windblown trees

And the flowing river — and yet

Not long ago this morning did they

Also wait in pregnant silence

For this vengeance long unquenched

In the hearts of thirteen Red warriors.

born out of agony in their toils

angered by the treason of the few

steeled by the love and sacrifices

of a people longing to be free. . .

Thus did trees and river witness

Not so unlike the lyrics of song

The silence ripped wide open

In a fraction of forever

By gunfire and grenades

Then battlecries of victory

By the thirteen Red warriors

Standing over the fallen enemy!

A threshold has been crossed

In another day of struggle.

So shall it always be. Like this.

Courage and wisdom together

From victory to victory

Till that sweet day of freedom!

Poem Written Beside a Peasant

Comrade’s Grave on the

First Anniversary of His Death

Today the children brought you flowers

unmindful of the violent rain

beating upon their backs

their lamentations and vows

of revenge no longer a sign

of innocence.

Remember? It also rained

in your village that day

eight seasons ago when

they came from the cities

raw youths

with their crude inferior weapons

their social message

and sterling courage

bringing light to centuries

of ignorance — ‑

a sharp contrast indeed

to the hacienderos who grabbed your lands

the bandits who plundered your homes

the constables who raped your sisters

and murdered your brothers. . .

So you listened

and wondered

and understood

and thus enlightened

also rose up in revolt

against the hunger

the wickedness

the genuflection

the filth. . . .

It was not hard then when

the moment came to engage

the enemy in mortal combat

to choose

between self and self’s death

between betrayal and honor

between that moment and forever.

Kasama! The day when we encircle

the enemy camp is still far off.

Today we are still concerned

with enlightenment and land reform

and hounding the ICHDFs to their graves.

We remain undaunted.

Today the children brought you flowers

singing hymns of battle

in the bloodred sunset.

They have not forgotten.

22 Marso 1979

Summer

In this green expanse with Mount Angas

for a crown

The Nacuron and Igabon Ranges stretch out

like open arms

sheltering small and silent streams that

slithe to their levels

cascade down labyrinths and waterfalls

and meet the River Pan-ay at their mouths

with the ripples of a warm touch:

 like the handshake of a comrade

long in waiting.

Here the waters in summer are tranquil,

                                                a prelude

to that other season of fury

when monsoon rain turns streams

into rivers: swift earthy snakes

cleansing demons of destruction

sweeping all debris in frenzied abandon

headlong

to melt with the waiting sea.

Here as elsewhere Nature behaves

like patriots driven to destinies

of their own making . . . . .

20 Mayo 1979

Tag-araw

Dito sa luntiang kalawakang ito

na tinatampukan ng bundok Angas,

ang nakahilerang mga bundok Nacuron at Igabon

ay nakaunat tulad ng bukas na mga palad

na kumukupkop sa makitid at tahimik

na mga sapang dumadausdos tungo sa kanilang

lalim at bumubulusok

sa mga pasikut-sikot at talon,

nakakasalubong ang ilog Pan-ay

ng kanilang bungangang may

mumunting alon ng mainit na dampi:

tulad ng pangungumusta ng isang

kasamang kaytagal nang naghihintay.

Dito, ang mga ilog ng tag-araw

ay tahimik,

                                                pambungad

sa iba namang panahong nagngangalit

kapag ang mga sapa’y nagiging ilog

dahil sa ulan: mabibilis at matitipunong ahas

na nililinis ang mga demonyong mapangwasak

tinatangay ang lahat ng dumi sa kapusukang

walang patumangga para matunaw sa

naghihintay na dagat....

Dito, tulad sa saanmang lugar, ang Kalikasa’y kumikilos

tulad ng mga makabayang sumusulong tungo sa kinabukasang

sila ang lilikha....

(K.M.)

Harvest Time

Under bleak August skies

peasants and Red fighters

bravely talk about the future

while amid the laughter of children

windlashed singing maidens

dot the golden kaingin fields

gathering the fruit

of the year’s labor— ‑

all militant and ready that

this soon the time of bayonets

 wielded by mindless men will come

like the pestilence and the plague. . .

3 Agosto 1979

The Legacy

Antay Gabriel, on his dying day,

gathered all his relatives

by his bedside

and left them his final words:

“I am going to leave, so listen well.”

Before our soldiers came

we the mountain people

had nothing.

Our fathers and mothers before us

fled from the dreaded guardia civil

in the lowlands, settled here

and thought of freedom.

They felled the giant trees

slashed and burned the mountainsides

for the yearly golden dream

hunted and fished

with their nets and spears

but they never did become free.

The guardia civil came just the same

then after them the bandits

and later on the constabularios.

All had guns and all came

to enslave, to plunder and to kill.

Incensed, our fathers and mothers

fiercely fought back in self-defense

but yet disunited and unenlightened

in the end could do nothing....

In that squalor and brutal innocence

did we, their children, come

into the world and suffer.

Like them, we slashed and burned

hunted and fished, and furthermore

filled the haciendas with our sweat

bore the insults of the landlords

trembled and kneeled before the mighty

saw our brothers killed in cold blood

and, painfully, said nothing. . . .

because the land, the rivers

and creeks, the air we breathed— ‑

we thought they were ours

and they were all that mattered.

Then they came again, the men with guns

in their haughty uniforms, and told us:

‘This land belongs to the Army Reservation.

Either pay the rent or die!’

Heads bowed, our brothers and sisters— ‑

all of us!—seethed in quiet rage

but said nothing. . . .

And so it has been: we toiled much

 we were still naked to poverty

our children still suffered

and we were not free.

Then our soldiers came.

So unlike the other men with guns

in gentle awe did we shelter these men

and women and saw their fortitude

their patience and their discipline.

From them we learned many new things:

the roots of our sufferings

our strengths and our weaknesses

the cunning and treachery of our enemies

the revolutionary war — our destiny!

From there, we slowly grew in strength.

Like wild mushrooms in the fields

after the first rains of May

organizations never known before

sprouted in our mountain villages:

committees, study groups,

mutual aid teams, militias!

With bare hands and little else

we changed the face of our mountainhome.

We made gardens and orchards

out of the idle earth

fishponds and ricefields out of creeksides — ‑

each of us unafraid of sacrifice

for the good of all!

One by one fell those who tried

to destroy our hard-won gains:

traitors in our midst,

spies from without, ICHDFs!

Never since our fathers and mothers

had a struggle such as ours

swept across the entire breadth

of Angas!

Heads up at last

we the mountain people

have begun to live like men.

And so it is now: we toil much

we are still naked to poverty

our children still suffer

the evil men with guns still come

to enslave, to plunder and to kill

but we have earned great widom:

now we know how to fight back

and we have come this far.

And so....

I leave you the deeds still undone.

I leave you our soldiers:

feed them and give them shelter.

Above all, learn from them.

Never quarrel among yourselves;

the long war stretches before you—

wage it with one heart and one mind.

Have courage. Be as the dangula:

strong and unyielding to the end.

And do not grieve for me; I am content.

Leave your grieving for the battle dead

but never forget. . . the land. . .

the rivers and creeks. . . the air you breathe.

Yours... and the children’s....

Finally.”

And with those words

Antay Gabriel died

peacefully.

5 Hulyo 1980

Ang Pamana

Bago siya panawan ng hininga,

tinipong lahat ni Antay Gabriel ang mga kamag-anak

at naghabilin:

“Ako’y papanaw na, kayat makinig na mabuti.”

“Bago dumating ang ating hukbo

tayong taong-bundok

katiting ma’y wala.

“Ang mga ama’t inang nauna sa ati’y

tumakas sa kinasusuklamang mga gwardya sibil

sa patag, nanirahan dito’t

nag-isip ng kalayaan.”

“Binuwag nila ang nagtatayugang mga puno

nagkaingin sa paligid ng bundok

para sa minsan-isang‑taong ginintuang pangarap

nangaso’t nangisda

gamit ang kanilang lambat at sibat

ngunit kailanma’y di sila naging

malaya.

“Tulad ng dati, dumating ang mga gwardya sibil

sumunod ang mga tulisan

at kinalauna’y ang mga konstabularyo.

Lahat sila’y may baril at lahat ay dumating

para mang-alipin, mandambong at pumatay.

Sa galit, ang mga ama’t ina nati’y

mabangis na lumaban para ipagsanggalang ang sarili

ngunit dahil hiwa-hiwalay at di pa mulat

sa huli’y walang nagawa.”

“ Sa ganyang abang kalagaya’t mala-hayop na kamangmangan

tayong anak nila’y isinilang

sa mundo’t nagdurusa.

Tulad nila, tayo’y nagkaingin

nangaso’t nangisda, at higit pa’y

tinigib ng ating paggawa ang mga asyenda

tiniis ang pag-aglahi ng mga panginoong maylupa

nanginig sa takot at lumuhod sa harap ng mga maykapangyarihan

nakitang pinatay ang ating mga kapatid ng walang pakundangan

at, o anong sakit, wala man lang tayong sinabi...

“pagkat ang lupa, ang ilog

at sapa, ang hanging ating hinihinga — ‑

ating inakalang atin

at wala nang iba pang mahalaga.

“Makaraa’y muli silang dumating, ang mga taong may baril

nakasuot ng kanilang palalong uniporme, at nagsabing:

‘Ang lupang ito’y pag-aari ng Army Reservation.

Magbayad ng upa, kundi’y mamamatay kayo!’

Tungo ang ulo, ang ating mga kapatid— ‑

tayong lahat — ay nagngingitngit sa tinitimping galit,

ngunit tayo’y walang sinabi....

“At gayon na nga: tayo’y nagbanat ng buto

hubo’t hubad pa rin tayo sa karukhaan

naghihirap pa rin ang ating mga anak

at hindi tayo malaya.

“At dumating ang ating hukbo.”

Napaka-kaiba sa ibang taong may baril.

May magiliw na pamimitagan, ating kinalinga ang mga lalaki’t

babaeng ito at nakita natin ang kanilang katatagan,

ang kanilang kahinahuna’t disiplina.

Maraming bagong bagay ang ating natutuhan sa kanila:

ang ugat ng ating paghihirap

ang katusuha’t kataksilan ng kaaway

ang rebolusyonaryong digma— ang ating hinaharap!

“Doon nagsimula ang painut-inot na pag-iipon natin ng lakas.

Tulad ng mga kabuting ligaw sa bukid

pagkaraan ng mga unang ulan ng Mayo

ang mga organisasyong kailanman sa nakaraa’y di nakilala

ay nagsipagsibulan sa ating mga nayon sa kabundukan:

komite, grupo sa pag-aaral,

pangkat sa pagtutulungan, milisya!

“Ni halos wala kundi kamay-kamay lang

ating binago ang mukha ng ating tahanang bundok.

Ginawa nating halamanan at taniman ng mga punong namumunga

ang lupang tiwangwang

ginawang palaisdaan at palayan

ang dalisdis ng mga sapa— ‑

walang natakot magsakripisyo

para sa ikabubuti ng lahat!

“Isa-isa’y bumagsak yaong nagtangkang

wasakin ang ating mga pinaghirapan:

mga traydor sa ating hanay,

ispyang galing sa labas, ICHDF!

Mula pa ng panahon ng ating mga ama’t ina

walang pakikibakang tulad ng sa atin

ang nakaabot sa buong sakop

ng Angas!

“Taas-noo sa wakas

tayong mga taong-bundok

ay nagsimulang mamuhay bilang tao.

“At ngayo’y ganito na nga: nagbabanat ng buto

hubo’t hubad pa rin tayo sa karukhaan

naghihirap pa rin ang ating mga anak

dumarating pa rin ang mga demonyong naka-baril

para mang-alipin, mandambong at pumatay

ngunit nakamtan na natin ang dakilang kaalaman:

alam na natin ngayon kung paano lumaban

at malayo na rin ang ating naabot.

“Kaya. . .

Inihahabilin ko sa inyo ang mga gawaing dapat pang harapin.

“Inihahabilin ko ang ating mga sundalo:

kalingain sila.

Higit sa lahat, matuto sa kanila.

“Huwag mag-awayan;

nahaharap kayo sa matagalang digma—

itaguyod ito ng may isang puso’t isip.

Magpakatapang. Maging tulad ng punong yakal:

malakas at di matitinag magpakailanman.

“At huwag akong tangisan; ako’y nasisiyahan.

Ilaan ang hinagpis sa mga namatay sa digma

ngunit huwag kailanman lilimuting... ang lupa...

 ang ilog at sapa... ang hanging hinihinga...

ay inyo’t... ng mga bata...

sa wakas.”

Pagkabigkas ng habilin,

Pumanaw si Antay Gabriel

Nang matiwasay.

(K.M.)

The Orphan

         i.

after all

the world to you, young waif,

is first a hammock torn

almost to shreds

then sour milk from

your mother’s breasts

she of the iron will

in from the noonday sun.

            ii.

what to you as now

she rocks you gently

the songs of anger on her lips

(beneath, the stifled sorrow)

or the litany of certain death

to the tyrants still enthroned

amidst pools of blood

with courage shed:

those of the man she loved

and other patriots?

            iii.

she rocks you gently:

“dream our dreams, dear child,

wield our weapons.”

            iv.

and your father.

what to you the day he looked

to the mountain of your birth

to the land he never owned

and held in his calloused hands

for the first time in his life

a rifle for the plow?

            V.

o, your father’s blood!

would you know as then

he rocked you gently

his hatred for the exploiters

was as intense as was

his love for the people

or that now way beyond

his lowly lonely grave

cries of defiance reverberate

ever to avenge it.

        

           vi.

he rocked you gently:

“Dream our dreams, dear child,

wield our weapons.”

           

            vii.

sleep. long the afternoon.

let innocence‑ be your mantle

shrouding your early years

until when older discover

eternity caught and clenched

in the palm of your hand, too,

after all.

5 Nobyembre 1980

Pamag-ud

(Kay Kaupod Maone)

1.    utod ko sa sahi:

isa ka pat-ud nga tion

sa imo kabuhi

ang nagpamattuod

sang imo kaputli.

bisan nag-ibwal ang kalayo

sa utbong sang ila pusil

labaw pa ang kalayo

sa imo dughan— busa kilat

ang pamat-ud

nga indi na magbalik

sa kahapon nga napun-an

sang tuman nga pagtampalas.

2    utod ko sa sahi:

      isa ka pat-ud nga tion

      sa imo kabuhi

      ang nagpamatuod

      sang layi sang rebolusyon.

      bisan napukan ka karon

      kag ang kalayo mo napalong

      sa amon tagipusuon

      diri pagabuhion — busa yari

       ang pamat-ud

       nga hinganiban pagahugton

      sa kabuhi-kag-kamatayon

      nga pagpakigsumpong

      batok sa kaaway

      tubtob nga maagum

      ang langit sang paghilway!

      25 Marso 1978

Halad kay Waling-waling

Waling-waling.

Bulak sa talon nga tumalagsahon.

Maidlas. Makahas. Maamyon.

Mutya sang Jalaud sa sining dinag-on

Hangaway’ng dumaan nga labing magayon.

(Pamatii, Kaupod, sa bukid kag latagon

Ang pagtangis sang masa sa imo kamatayon

Dugo mong ginhalad sa ngalan sang rebolusyon

Dugang nga kaisog namon, dugang nga kalig-on’)

Waling-waling:

Ang mga makahang nga tinaga mo

Sa tutunlan sang kaaway, matalom nga sanduko

Samtang sa masa ang gin-amba nimo

Tulalay sang paghilway nga labing malulo.

(Ang pagtangis, Kaupod, amon na ginatapos

Ang ginbilin mo sa amon binaid nga dumot

Dugo mo naghawan sang banas nga masiot

Bataan nga panaad, amon ang pagtimalos!)

Waling-waling!

Tubtob katubtuban ka pagahandumon.

Pagapadunggan ka, pagadayawon.

Sa kaidlas.  Sa kakahas. Sa kaamyon.

Martir sang rebolusyon. Tumalagsahon.

Mabuhi ka!

22 Agosto 1977

Eastward the Winds of Song

For all their contours the hills

            look flat and low

as dewdrenched we nightwalk

            out of the primeval forest.

Our guns glint a dusky gray

            in the moonlight;

instinctively we merge with new-

            found shadows.

Farther, brown paddies form a

            maze of linear patterns

and sugar cane fields stretch

            as far as the eyes can see— ‑

how alien at first the lowlands

            of our dreams!

(Fleetingly with yet a longing

we cannot name we look back

at towering Taganhin majestic above

the rugged mountain districts

             and smile ... )

From afar floats a morning

            lullaby — there!

In clusters of bamboo trees

            tacked on the silvery slopes

In wombs of creeksides

            mysterious and dark

stabs of light undulate from

            sparse and unfamiliar huts

beckoning the Red nomads of night.

“Pasa bilis! “ our squad leader motions.

We hurry on with winged feet

            our hearts throbbing wildly

as eastward the winds of song

            draw us nearer, nearer,

to the land of the haciendas....

20 Nobyembre 1980

Pasilangan ang Ihip ng Kanta

Anuman ang hugis ng mga bundok

            sila’y mistulang sapad at mababa

habang kaming basa sa hamog ng gabi’y

            papalayo sa napakatandang gubat.

Abuhing malamlam ang kislap ng aming mga baril

            sa liwanag ng buwan;

tulad ng nakagawia’y sumanib kami

            sa mga aninong ngayon lamang nasumpungan.

Sa may kalayuan, bumubuo ang kayumangging palayan

            ng malikaw na pinitak,

at ang tubuha’y nakalatag

            hanggang sa abot-tanaw—‑

nakapaninibago sa unang malas ang kapatagan

ng aming mga pangarapin!

(Sansaglit, may kung ano pang

pananabik, aming nilingon

ang napakataas na Taganhin, naghahari

sa mga distrito ng baku-bakong mga bundok,

at kami’y napangiti ... )

Sa malayo’y umilanlang ang uyayi

            ng umaga— hayun!

sa kulumpon ng kawayang

            nakahilig sa makinang na dalisdis

sa sinapupunan ng sapang

            mahiwaga’t madilim

paalun-alon ang sinag ng liwanag

            mula sa mga kubong layu-layo’t di pa nasisilungan,

kumakaway sa mga Pulang manlalakbay ng gabi.

Pasa bilis! hudyat ng lider

            ng aming iskwad.

Nagkapakpak ang aming mga paa,

            bumilis ang pagtibok ng aming mga puso

habang kami’y hinihila pasilangan.

            ng ihip ng kanta, palapit nang palapit

sa lupang sakop ng mga asyenda....

(K.M.)

KATALINO MAYLAYON

Kani-Kanyang Balon

Sampung palaka

sa loob ng kani-kanyang balon

ay pawang nakatingala

sa kapirasong kalangitang

nakikita sa bunganga.

Sampung palaka,

            bawat isa’y nag-akala

            na kalangita’y sinliit nga

            ng sa bunganga’y nakatingala.

Sampung palaka, mali ang akala!

            At kapag kanilang naalpasan

            ang hiwa-hiwalay, kani-kanyang

            balong kinakukulungan,

            sama-sama nilang matutunghayan:

            Iisa lamang at malaki

            ang makulimlim na kalangitan!

1980

Alam, Ewan at Akala

(Isang Tanong sa Sampung Saknong)

Tanong ng kasamang giya

Sa tatlong kaharap niya,

“Paano,” anya, “nagkakaiba-iba

Ang ‘ALAM,’ ‘‘EWAN’ at ‘AKALA’?”

“Paano nga ba?”

Bulong ng una.

Alam niyang di niya alam

—Sabihin nang EWAN niya.

“Pare-pareho sila!”

Sagot naman ng ikalawa.

Di raw magkakaiba;

Iyon ang AKALA niya.

Ikatlo’y nagwika ng ganito:

“ ‘Pag ALAM, ang nasa isip ay tama;

Ang EWAN ay kawalan — blangko

Maling kaisipan naman ang AKALA.”

At ‘dinugtong pa niya

Na lubhang mahalaga

Ang pagkakaiba-iba

Ng tatlo sa isa’t isa.

“Habang napagkakamalan

Na ‘alam’ raw ang AKALA,

Ibinubunga ay kamalian,

Kabiguan o pinsala.

“Ang EWAN naman

Sa bagay na mahalaga,

Nag-aanyaya ng pag-alam

At pagsusuri pa.

“Ang ALAM nama’y batayan

Ng matagumpay na hakbang;

Buhay na karanasan

At pagsusuri ang laman.

“Iba-iba nga sila, at pati na:

Ang hula, haka-haka at tantya;

Ang ‘yata,’ ‘dapat’ at ‘sana’;

Ang ‘tiyak,’ ‘malamang’ at ‘baka’.

Sabi ng giya, “Wasto, ganoon nga!

Mahalagang kasaguta’y

Masasabing alam niya.”

Sa tingin naman n’yo, tama ba sila?

Agosto 1981

To Know, Not To Know, and To Assume

(A Question in Ten Stanzas)

The Comrade Guide asked

His three companions:

“How do these differ: to say

‘I know,’ ‘I don’t know’ and ‘I assume’?”

“Well, how indeed?”

The first said to himself.

He knows he does not know;

Let’s say that’s what ‘I don’t know’ means.

“They’re all the same!”

Answered the second.

No difference, he thinks.

 And that’s what ‘I assume’ means.

The third said:

“To know is to be more certain;

To say ‘I don’t know’ is to confront a nothing — a blank;

And ‘To assume’ is an erroneous frame of mind.”

A world of difference exists,

So he went on, among each

Of these three ways

Of thinking.

“While we mistake assuming

For knowing,

All we reap is error,

Failure or damage.

“To say ‘I don’t know’

In regard to things important

Is to be willing to look closer;

It is the first step of knowing.

“When you know,

You have a basis for acting

By which you might succeed— a foothold

And perspective for examining things.

“Truly the three stand apart.

And so do guesses, rumors and imaginings,

And all our subjunctives.”

And the Guide said, “That’s right,

So it is! It is more valuable to know

With certainty than grope for answers.”

And you, do you think they’re right?

Ipon, Igpaw

Di man kaagad nahahalata,

Mayro’ng pagbabagong

Nagaganap na nga.

Pamamaso ng apoy,

Iniipong tuluy-tuloy;

Ngunit tubig na umiinit,

Sa pagkatubig ay naiipit...

Hanggang makabalikwas sa bigat

Ng hanging tumutulak sa ibabaw

At ito’y kumulo!— umigpaw

Sa pagiging bula at basang singaw!

Igigiit pa bang pagbabago’y

Yaon lang matingkad at litaw?

11 Setyembre 1984

 

Estrelyado

Sariwang itlog,

Walang tigil sa paglusog

O kaya’y sa pagkabugok— ‑

Pasulong lang o pabulusok.

Pagbabago’y di tumutugot:

Katangian niya’y sumasagot

Sa kalagayang nakapalibot –

—kung susulong o bubulusok.

Sa limlim ng inang manok,

Pagkasisiw ay nahihinog;

Maaari ring ito’y mahulog

Sa pagkasira, pagkabulok,

O kaya’y maitubog

Sa mainit na tubig o mantika

At maging estrelyado o nilaga

Para sa tapos nang matulog.

Kaya’t sinumang magpupumilit

Na tanging panlabas na salik

Ang may pasya sa pagbabago

Ay ipagpiprito ko. . .

Ng estrelyadong bato.

15 Setyembre 1984

Sunny-Side Up

The fresh egg does not cease

To fulfill itself or rot—

It goes nowhere but

Forward or straight down.

It is in the nature of change

To respond to its surroundings—

By the act of advancing

Or plunging.

In the warmth of the hatching

The egg ripens into a chick;

Or it breaks in a fall

Or succumbs to spoilage.

It thrives in the sizzling pan

Or the simmering kettle—

Fried or boiled for one

Just through with his sleep.

And so for anyone who insists

That appearances decide what comes

Of the process of change,

I’ll fry a piece of rock—‑

Sunny-side up!

War’y Kaytagal!

Pagbabagong kaladkad

Ng mahabang pagsisikap,

Di simbilis ng bukadkad

Ng iilang bulaklak,

Lalupa’t buong bayan

Ang pinahahalimuyak.

Kahi’ wari’y kaytagal,

Di naman kasimbagal— ‑

Ng pagkahiganteng-hukluban

Ng kasisibol na halaman,

O ng ganap na paghuhulas

Ng bundok tungong himlayan,

O ng pagkitid o paglapad

Ng malaking karagatan,

O ng buu-buong ikot

Sa lakbay ng bulalakaw,

O ng tuluyang pagdilim

Ng lakas ng Haring Araw!

Lingunin ang nalagpasan,

Tanawin ang kaharap;

‘Wag na lamang dalasang

Sa orasan ay sumulyap.

Sampagitang kapuluan,

Napipintong mapabusilak!

23 Setyembre 1984

O So Slow it Seems

This change ministered

By prolonged effort

Does not bloom as fast

As some flowers do,

An entire land does not bloom

Just like that.

O so slow, so slow it seems,

But not really as slow

As it takes a new sapling

To grow into a towering giant,

Or a mountain

To flatten,

Or a great sea

To trickle or roar,

Or the comet

To traverse its full course,

Or the kingly sun

To finally vanish.

Turn your head at what passed by,

Regard what lies before you;

But please, don’t stare too often

At your watch.

Look, a flower of a country’s

On the verge of blooming!

(K.M.)

Urisip

Isinilang kang hubad

Sa ugali at muwang;

Sa ‘yo namang paglaki,

Isip mo’y natatakan.

Noong ihinahanda ka

Sa sariling paghakbang,

Isip, gawi ay nahubog

At tunay na nasalalay...

Sa uri ng mga kamay

Na sa iyo ay gumabay— ‑

Kamay bang nagpapakain? 

nagmamandong ipaghain?

May sarili ka nang isip;

Ngunit marka’y nakikintal

Ng ginagawa ngayon

Ng iyong mga kamay ‑

Sila ba ay bumubuhay?

O batay sa minamay-ari’y

Kumakamal, nakapang-aagaw?

At, sa papaanong paraan?

Mahigpit nga. itong ugnayan

Ng isip at karanasan,

Ng iyong ugali at ng uri

Ng iyong mga kamay.

17 Oktubre 1984

Malayo, Malapit

Napakalapit sa ‘kin ngayon

Ng pagkaganda-gandang Mayon;

Diwa ko nama’y di mapigil maglakbay

Tungong pagyakap sa nakagigigil na panganay

Na bukas ay magdadal’ wang taon.

Ah, naging madalas na rin noon

Na di ko nakakasama’t nakakaniig

Ang kabiyak kong iniibig, kahima’t

Nasa iisang lilim lang kami ngn Arayat.

Pamilyang mahal,

Pagkakalayo’y mahapdi, waring kaytagal!

Lamang, kailangang magpunyagi,

Sa pagpapakasakit ay ‘wag manghihinayang;

Para sa magandang bukas, laluna nitong anak,

Ang balang bunga ng mga pagsisikap.

Para sa inyo, aking mga mahal,

Sa malalayong bundok o kaya’y sa patag,

Sisikapin kong huwag mapagal.

Napakalayo noon ng tagumpay;

Ngayon naman, di na gaanong magtatagal!

19 Nobyembre 1983

Tibay

(Para kay Ka Bert Olalia)

Hindi nga kumukupas,

Talas ng isip na bukas,

Angking linaw ng tingin

Kahit makapal na’ng salamin,

Tatag ng paninindiga’t loob

Kahit kanilang mga tuhod

Manaka-naka’y nananakit,

Katapatan sa matayog na simulai’y

Subok na di lang nang saglit.

Ito, marahil, ang dahilan

At beteranong mga katawan

Wari’y walang kapaguran.

Handog nila’y sigla,

At halimbawang totoo,

Sa mga nakababatang

Sa pagod ay natutukso.

16 Disyembre 1983

JASON  MONTANA

Coming In

Before birdrise

Before the songs of good omen

The careful voice of the watchman

Rouses the squad from sleep

In the silence of lamplight

We prepare our packs and check our guns

Before the peasants rise

We are ready for the enemy

For any dawn raid to burst in on us

We could follow stealthy stars behind night clouds

And so we wait

Our minds three steps ahead of possibilities

The hamlet trusts us

Our maneuvers are storied among the people

All’s well

With the cock’s crow clear and confident

All’s well

With the fire and the kettle full

Of sweet potatoes and grandmother concern

The old woman answers to ritual

She thinks of rice and her fishtraps

And of us before her waking

Before the song of mortar and pestle

I catch a gentle wind

Before the rice husks billow like sails

I open up at the edge of this mountain

My eyes are the eyes of guerrilla forests

I pulse with the intensity of a grenade

The land comes in

Slowly from the nightblue sky

The land comes in

Slowly from the white areas unevenly citied

Into the sunlight of these countrysides

And falls gracefully from house to house

From paddy fields to paddy fields

Then changes into a hurrying river

And my class consciousness climbs steeply

From the rushing waters

Flows with the ease of mountains

And spreads as history in the becoming of gills

My time is placed here

A morning now with the peasant masses

Once I flew like the sky without direction

Once I blew like the wind without assignment

Now caught in this Gran Cordillera turning

I learn much from the sky and the wind

The land moves in on me in a new time

Of upheaving proletarian spirit

I can balance like a ravine in the moonlight

And unearth me and the gifts of the masses

The land fulfills urgent tasks in the people’s war

And wages armed struggle from start to finish

Now the sky and the wind are in the land

The call is to remold relations

To release the forces of production

And coming in is as the Party the Army the People

The early light burns brightly

Summons up a wealth of vision

I look back and wonder at where it began

And what and why and how

My urban centers are placed at midnight

Heavy with the breath of liquor and sounds of words

A memory now without regrets

With tales to tell to children and old men

Foolishly I ask why the hills outrace the valleys

And leave the vacillating to look for their shoes

The dawn answers questions precisely tactfully

Limns the backwardness of an irrigation system

Checkers the selfish promise of ancient payaos

And presents a peasant’s house riddled with bullets

Over there that ridge last month

We waited for the enemy to enter a killing zone

In single file correctly distanced

The mercenaries crossed our sights with the dikes

A morning’s moment held me so closely

I tensed even if I knew what I was fighting for

Surprisingly hang-ups disappeared like shadows

Seized by the sun unerringly

Home assumed the lostness of abandoned scaffoldings

Behind the people’s rifle the Red fighter

Is reduced to principal contradictions

The mind grasps the key links

And nonessentials are abruptly forgotten

The bourgeois world crumbles in the ambush position

I have come to this thus far

But I have yet to clean the rice

Organizing groups have to be formed and consolidated

I am part of it all

Mark this movement to bring the land in

To beat with the time of the proletariat’s persistence

In the middle of life the recruit is not late

Who accepts to be one with peasant worker and soldier

Against the class enemies of the toiling masses

See the land called barren carries the sunlight

The land that shatters dreams

Calls me to fetch water from the spring

Yes Innoh Grandmother I know where the spring is

I Comrade Jason of petty bourgeois origin

29 Marso 1980

Turning Point

What did I go out to see?

The mountains awakened to a red sky?

Warriors on a tribal warpath,

All frenzied up in feathers

And royal loin cloths,

Their spears and head-axes

Threatening to split the sun?

What did I go out to see?

Igorot headhunters murdering

Each other, their village peace pacts

Bloodied and disgraced, and all

Because the old men relay songs

That chain them to debilitating

Customs and beliefs of tradition,

While fatted landlords, compradores,

And sycophant state bureaucrats

Wait to grab more ancestral lands

And to open the floodgates

On the terraces of food grains,

While mercenary troopers stand

Ready to kill and rob and rape?

What did I go out to see?

Helpless peasants of an old order

Searching for truth in wine jars

Or in the entrails of fowls and pigs,

Mourning the death of ancient mores

And stories of Bugan and Wigan,

Now cold as the rock of the gods?

I have seen the arm bands of ivory,

Raiments red and gold, beads of agate.

I have seen armed propaganda units work,

Patiently and skillfully puncturing

Illusions, and creating images

That release peasants from space to time

In the resumed revolution.

One day a village celebrated,

Feasted on three carabaos.

I saw the menfolk pick up the gongs

To dance the dance of the birds

Of a newfound freedom. I saw too

The maidens break the male circle

To dance themselves, proudly in step.

Truly is the circle broken now

That amazons have entered the warrior

Class.  Worthy and capable is woman

To bear arms against the class enemies

Of an oppressed and exploited people.

She who works the rice fields,

She who gives life must defend life.

And one mountain morning I saw

A new breed of warriors

Held in parade by a fallow payao,

And proud as greening rice stalks

In the wind. The Gran Cordillera

Has birthed a platoon, an armed

Militia unit in the new sunlight!

The children watched in awe

As the militia executed drills.

The old men approved the smartness

Of their warriors of a new type,

Their reflexes well-groomed and tested,

Minds honed in ideological struggles,

Hearts remolded in service to people.

Fewer now are tribal conflicts.

New pacts are decided that protect

Against the intrusions of the ruling

Classes. The dictatorship wonders

Why the people no longer quarrel

And brandish shields and spears.

There are new lyrics to old chants.

History is bent here,

Is lifted to new and greater heights

At the fulcrum of the broad masses

Forged by the proletarian party.

The hunter allows the steady hawk

Its freedom now that he knows

That he too is on the wing.

And what did I go out to see?

A mother watched her son in the militia,

Her baby slung asleep in his oban.

I thought I caught the sun in a tear,

Of joy, perhaps,

Or perhaps not,

In one turning point in old mountains.

Hawk in Kalinga

One summer morning, the guerrilla camp

Awoke to a beautiful but dead bird,

Shot by Comrade Daniel before sunrise,

Shot in the left wing and in the neck.

The Red fighter displayed a trophy

Of sharp talons and a span of strong wings,

Feathered white and brown and black.

Its yellow eyes pierced like a conscience.

The hunger related proudly of others

He had downed, of others merely wounded.

And he noted how good the taste of hawks.

Too long have hawks been just meat in marginal

Social existence. How rare a hawk in the sun!

I caressed a lingering gentleness of a power,

And reminded myself the warrior would change,

He and peasants of an old culture understand

That the ethnic minorities now are of new times

And struggles and revolutionary purposes;

How the hawk now must draw our eyes

To the vastness of the sky and the smallness

Of the Cordillera mountains.  Meanwhile, how sing

Of the bird’s task in the weakness of people’s war?

How image the toiling earth that projects the hawk,

Now winsome poetry of our national freedom?

Ifugao Revisited

I wash my eyes in the morning river of Kamanawa,

And see the sun conduct a greeting, cleanly

Of sky and cloud and wind caught in birdsong newly born,

Of a peasant group firmly passing through the paddy fields,

Of a rifle leaning on a rock, quietly ready:

This way the Red fighter is welcomed home!

I arrived three days ago.

Again I am eager for more answers to questions like:

How fares this guerrilla front of the northwest?

What news of performance in the people’s war?

Not unrelated to the recurring historical queries like:

What did you go out into the desert to see?

What good can come out of Nazareths at the margins of society?

How do we create together our freedom?

How do we destroy imperialism, feudalism and state oppression?

I think I recognize the pattern of three days’ answers

That somehow are unto the flow of the persistent river.

The river holds the sun, strangely.

The river repeats that Ama Monlinong, augurer of Kabunian,

Died in his sleep, in the last month of his seventieth year;

That many poor peasants now eat snails and greens in months of tabu;

That the gongs still hang on the black walls of the houses of the rich;

That three undesirable elements were expelled from the Party;

While from the best sons and daughters of the mountains

Three were sworn into service in the people’s army;

That Party groups are patiently and painfully rectifying

Such errors as economism and incorrect class analysis;

That two successful military operations were conducted

Against the enemy and now are more rifles than men;

That two comrades will be married before the harvest;

That organizational work among the masses is too slow

And lags behind political and educational victories;

That a cadre will be promoted and transferred elsewhere.

The river brings the morning news.

In the movement of unevenness, the revolution is full of surprises.

The first answer is a dawning

That the river is not of last year’s dozen springs

But of just yesterday’s twenty-one.

Another might burst forth tomorrow!

The Party and the Army are in the river like the sun,

And rearranged are trends and scheduled is the rush

Against the class enemies of the broad masses.

Unchained as yet by the collective mind,

The answers gleam like pebbles in the running water,

And linger unevenly like presences in the heart,

Without a symbol, tracing contours of revolutionary love

Even in the caesuras of the continuing political line.

This morning the river flows through me as through the land,

Now mountain and valley, now forest and clearing,

Now mean and gentle terrain of my knowing.

And I am glad to be here broken out of memories,

In a fine moment of homecoming.

Clearing

Before we go again,

Before the day breaks,

An hour lights my eyes,

Begins as thick fog

All over slowly lifting.

A school on a ridge

Is first to awaken

As yet without children.

We have come as second learners.

The breeze sends an easy chill

To my blood.  Below us

A ricefield expertly engineered

Shapes like a bay

Opening to the lure of clouds

And designs of early mountains.

The mists strip further,

And the vision is of peasant

Skill in kaingin clearings

And abungs claiming proud

Paddies, communal waterways

And generous tiered forests.

Step by terrace our tasks

Unfold. The silent movement

Of guerrillas levels

Like a rare plateau of time,

A rugged valley at another.

We see hamlets encircling

But incompletely strung together.

Now the old trails have new meanings.

We must open frontiers

And construct aqueducts

From distant springs to village jars;

From the toiling masses

To the Party and the People’s Army:

Key links crossing the uneven

Terrain of spiralling dialectics.

This vast space now shines

Facet by facet as time bends

And signals the stir of dogs

And roosters. There is smoke

Rising from a crowd of betel

Nut trees. We are only on a hill

After all, and precisely

Do taller realities stand

Around us, some unpeaked.

The morning is a protracted struggle.

The people are here. We are here.

And already to this mountain

We add the weight of the working class.

How can we not win?

In a matter of minutes

The half moon surrenders to the sun!

Kaingin

Bago tayo muling umalis,

Bago pumutok ang araw,

May isang sandaling nagbibigay-liwanag sa aking mga mata,

Nagsisimula bilang makapal na ulap

Na mabagal na urnaangat sa buong paligid.

Isang iskwelahan sa tagaytay ng bundok

Ang unang nagising,

Wala pang mga bata.

Dumating tayo para muling mag-aral.

Ang simoy ay naghahatid ng kaunting ginaw

Sa aking dugo. Sa gawing ibaba nati’y

May palayang mahusay ang pagkakagawa,

Korteng lawa

Na nakabukas sa halina ng ulap

At hugis ng mga bundok sa umaga.

Umangat pa ang mga ulap,

At ang panginorin ay ang kahusayan

Ng mga magsasaka sa pagkakaingin

At mga abung na urnaangkin ng kapuri-puring

Mga pinitak, komunal na patubig

At mayabong na mga gubat na nakabaytang-baytang.

Paghakbang sa payaw, ang ating mga tungkuli’y

Lumilinaw.  Ang tahimik na pagkilos

Ng mga gerilya’y dumudurog,

Minsa’y tulad ng isang pambihirang talampas,

Minsan nama’y tulad ng baku-bakong lambak.

Ang nakikita nati’y mga nayong nakapaligid

Ngunit hindi pa lubusang napagdurugtong-dugtong.

Ngayo’y may bagong kahulugan ang mga lumang landas.

Kailangang magbukas ng mga larangan

At magtayo ng mga lagusan ng tubig

Mula sa malalayong bukal tungo sa mga tapayan ng nayon;

Mula sa masang anakpawis

Tungo sa Partido at Hukbong Bayan;

Susing kawing na bumabagtas sa lubak-lubak

Na kalupaan ng dyaIektikang pumapaikid.

Ngayo’y kumikinang ang malawak na lugar na ito,

Baha-bahagi, habang ang mga sandali’y umuusad

At naghuhudyat ng paggising ng mga aso’t

Tandang.  May usok

Na nagmumula sa may kulumpon ng mga puno

Ng bunga.  Nasa isang burol

Pa nga lamang tayo, at tiyak ngang

Ang mas matatayog na katotohana’y naghuhumindig

Sa paligid natin, walang ituktok ang ilan.

Ang umaga’y isang matagalang pakikibaka.

Naririto ang mamamayan. Tayo’y naririto

At sa bundok na ito’y

Naidagdag na nga natin ang kahalagahan ng uring manggagawa.

Paanong hindi tayo magwawagi?

Ilang minuto pa’t

Ang kakabiyak na buwa’y sumuko sa araw!

(K.M.)

Celebration

IT WILL BE STORIED SO

it was a camp wedding

fifty Party members

Red fighters and peasant guests

celebrated love

the love of Ka Dado and Ka Loida

deep in a Kalinga forest

deep in a night of gentle rain

nearer to the feel of sky

than to the Chico river

the Party the Army and the People

gathered to receive this couple

to seal their oneness

with the sign

of the hammer and the sickle

IT WILL BE STORIED SO

the scrutinies were made

the marriage collective was chosen

a ritual was invented

songs were rehearsed

 wild white orchids were vased

and then the ceremony flowed

the honor guard lined up smartly

at the entrance of the camp’s

session hall of logs and reeds

the master of the rites signalled

the wedding processional entered

the lamplight brightness

solemnly in song in step

IT WILL BE STORIED SO

everyone was in place

the proper rites were performed

against the backdrop of the Party flag

in the circle of arms and men

deep in the glow of the bride

deep in the light of people’s war

two revolutionary songs were sung

the sponsors and Party groups

spoke words of collective wisdom

and there was laughter

and serious thought

there was tension

there was ease

and the couple gazed at rifles

crossed on a table

or was it the flowers held them

or the Red army flag bearing flowers

while the rest had eyes on them

their ears on the words of wisdom

their hearts on love of a new kind

IT WILL BE STORIED SO

and all rose for the vows

the Party flag was draped

on Ka Dado and Ka Loida

bright-faced and clumsy

left hands on a rifle

right hands raised in oath

they offered themselves

to each other

their marriage to the people

in the custom of the Party

IT WILL BE STORIED SO

the world stood and sang

the International

shouted Long Live

in joyous celebration

then comrades struck the gongs

and composed a dance

IT WILL BE STORIED SO

among the people

and against the enemies

deep in the protracted struggle

deep in the wind and the fire

of proletarian love

Twilight Ritual

Comrade:

Everything’s set for your coming,

and after the collective’s welcome

we may be alone together

to celebrate a twilight ritual.

The people permit oneness

of ourselves in their organized mountains.

So come.

I have chosen to borrow a poor

peasant’s abung on a high plateau

of old storied payaos

translating the red consciousness of the sky.

We will lay down our firearms,

for comrades guard against intruders.

Silenced for the hour shall be

the augurers’ clannic incantations.

As you light up the hearth,

in the ebony glow, on a floor of reeds

shall I prepare the sculptured datoc,

the coco-shell cup and Ming wine jar.

We shall drink of the boundless

power and tenderness of the land

that has risen in anger against

the imperialists and their allies.

Then shall I offer you long and green

sugar cane leaves for you to tie

into the knot of prosperity and unity

in the protracted struggle, while

outside flap the wings

of the grey doves of Uhaj.

 

Seremonya sa Takipsilim

Kasama:

Lahat ay handa na sa iyong pagdating,

at matapos ang pagbati ng kolektiba’y

makapag-iisa na tayo

para ipagdiwang ang seremonya sa takipsilim.

May pahintulot tayo ng taumbayang

mapag-isa sa kanilang organisadong kabundukan.

Kaya’t halika.

Minabuti kong hiramin‑sa isang mahirap na magsasaka

ang kanyang abung sa mataas na talampas

ng sinauna’t makasaysayang mga payaw

na nagpupugay sa pulang diwa ng papawirin.

Ilalatag natin ang mga armas,

ang mga kasama nama’y bantay sa manloloob.

Sa oras na ito’y nananahimik

ang mumbaki.

Sisindihan mo ang dapugan

at sa pagbabaga nito, sa sahig na buho’y

ihahanda ko ang nililok na datoc,

ang mangkok na bao at gusing Ming.

Tayo’y iinom ng walang katapusang

kapangyarihan at pagmamahal ng lupang tinubuan

na ngayo’y naghihimagsik laban

sa mga imperyalista’t kanilang mga kampon.

Saka kita hahandugan ng mahaba at luntiang

dahon ng tubo nang ito’y iyong mapagbigkis

sa kasaganaan at pagkakaisa

sa matagalang pakikibaka, samantalang

sa labas ay pumapagaspas ang pakpak

ng mga abuhing kalapati ng Uhaj.

(K.M.)

Elegy

for Purificacion Pedro

She was our gift of pure woman

Who carried us when we gave her away.

Immediately did the mountains own her,

She of big heart that could contain them all,

The way a diamond holds the sun.

Couriers would come as rivers to the sea,

Always remembering to tell of her.

Their stories of good deeds sang with our blood,

And would arouse all to cadre work among the masses

Of peasants and workers become power

Terraces of the northwestern battle front.

And the rise and fall of their cadences

Would match the terrain of grounded imagery,

And speak of how she and the people were one;

Of how the Cordilleras lifted their eyes

To whose tallness dared the soaring skies;

Of how the pines resined the air with her

Warm friendship and boundless camaraderie.

And easily we would add our own

Because we had recognized her first.

One day comrades arrived with quiet grief,

And we understood she divided no longer

Like the people’s protracted struggle.

Now among the heroes we place and name her.

The mighty ranges stand at attention,

Sound their gongs and call to dance.

The lowlands quicken with antiphons

Of incantatory proletarian calls.

Silent is the mystery of her leaving

Far from the hills that ran her laughter.

But her spirit rises like a clear political lesson

That patterns memories versing we are alive!

The rhythms rush to remold our being,

And we transform sorrows into red banners

Of unfurled courage against the class enemies.

O the revolution is heightened by grace

Like her in the service of the people,

And not in a thousand years will she thin

Into an uncertain hum of lost love.

I Think Thoughts of People’s War

This morning is of heavy fog and monsoon rains.

The mountains are disturbed by angry rivers,

And I by stories of mass arrests and massacres.

There is a loosening of rock and earth. In times

Such as this one must consolidate his social being

In ways designed by revolutionary wisdom.

I think thoughts of people’s war,

Not of reactionary peace but of affliction,

Within the barbed and sentried confines of the regime.

Now I think of a mother and child unborn,

And recall that once she said Come and feel me.

I sensed the little one quicken inside her,

Kick the palm of my hand once, twice, and

Lodge his threatened presence in the core of me.

I felt too the touch of her warmth on my cheek

And saw the central glow of her face fringed

With the pained penumbra of a sadness and a concern.

I think of her distant smile and grasp the Word

That the wailing of many Rachels must end,

And from the hearts of mothers swords be drawn out.

The fog then opens up to a fighting terrain.

Slippery is the soft brown carpet of pine needles.

The rain turns gentle. I think thoughts of people,

Of their war, and of peace of their own creating.

I think of you, Child, like a bullet

Quiet and alert in the chamber of a guerrilla’s gun;

Of you Comrade Woman, bearing a gift of hope.

You release me more deeply into the long struggle.

KRIS MONTAÑEZ

Gerilyero

Kaybagal ng mga pangyayari

Minsa’y kaybilis

Sa loob ng isang, taon

Naisaayos mo ang isang yunit propaganda

Nadakip ka ng mga kaaway

Nabimbin ng ilang buwan

At nang makaalpas

Kaagad kang nagtungo

Sa sonang gerilya

Kayningning ng tala ng rebolusyon

Sa iyong katauhan

Sa makupad kumilos

“Nagmamadali ang panahon” wika mo

Sa madaling panghinaan ng loob

“Simulan ang unang hakbang”

Sa nalulunod sa sarili

“Umahon na’t lumubog sa masa”

Sa nag-uurung-sulong sa landas na tatahakin

“Ipukol ang paningin

Sa abot-tanaw mo

Hanggang doon sa kabilang ibayo

Kaylinaw ng landas na ating malilikha

Halika”

Ilang araw, Ilang gabi

Ang nagdilim sa sigabo ng talakayan

Ang di nakahinga sa usok ng sigarilyo’t

Pagkawasak ng maraming maliliit na daigdig

Ilang araw, Ilang gabi

Ang kaytatag na naghintay

Upang ang bawat salita’y maging talang

Sumisinag sa bawat sulok ng isang silid

Ilang araw, Ilang gabi

Ang sa wakas ay nagsabog ng liwanag

Upang sa malawak na daigdig

Ay malantad ang landas

Na dapat nang hawanin

Ilang araw, Hang gabi

Bago mabuo ang isang hakbang

“Mula sa isang hakbang

Tayo ay kikilos

Tungo sa kasaysayan!”

Kaisa ka na ng masa ngayon

Sa kanayunan

Isang gerilyero

Kaniig mo ngayo’y manggagawa’t magsasaka

Sa mga pilapil at gubat ng pag-aalsa

“Lutasin mo ang iyong suliranin

At tanggapin ang bagong tungkulin

Halika”

Naroon sa mga liblib na pook

Ang diklap ng pagbabangon

Sa masukal na landas

Ang landas ng paglaya

Sa bisig ng masa

Ang bigwas ng tagumpay!

“Halika

Dito sa kasaysayan

Dito sa kasaysayan

Tayo magkita!”

Kayningning ng tala ng rebolusyon

Sa iyong katauhan

Enero 1975

Guerrilla Fighter

Things happen so slowly

So fast at times

Within a year

You had put up a propaganda unit

Got caught by the enemy

Imprisoned for a few months

And when set free

Forthwith you went

To a guerrilla zone

How bright the star of the revolution

In your person

To the slowpokes

“Time hurries” you say

To those who easily lose heart

“Make the first step”

To those immersed in themselves

“Come out now and plunge into the masses”

To those who waver about the path to take

“Cast your eyes

On the farthest they can reach

Up to the place beyond

How clear the path we can open

Come”

How many the days, the nights

That dimmed from clouds of discussions

That gasped from cigarette smoke

And the ruin of countless small worlds

How many the days, the nights

That steadily waited

For every word to become a star

Shining on every nook of a room

How many the days, the nights

That in the end spread light

So the path that must be cleared

Could show itself

To the vast world

How many the days, the nights

Before a step could be made

“From a single step

We shall move

Toward history!”

You are now one with the masses

In the countryside

A guerrilla

Your companions now are the workers and peasants

Along ridges and in forests of uprisings

“Solve your problem

And accept the new task

Come”

There in the hinterlands

Is the spark of revolt

In the path thick with wild growths

The path of freedom

In the hands of the masses

The blow of victory!

“Come

Here in history

Here in history

Let us meet! “

How bright the star of the revolution

In your person

(E.P.)

“Wala Akong Binitiwang Salita

na di Pabor sa Mamamayan”

Binukalkal ang iyong kartamoneda

Sumambulat sa mukha ng mga ahente

Ang mga tiket sa bus, resibo, numero

Ng teleponong pinagbalibaligtad

Mga petsa’t lugar ng pulong

Mga pangalang wala sa anumang direktoryo

Mga baryang pinaghirapan ng masa’t

Inihandog para sa rebolusyon ‑

Ginulpi ka’t tinadyakan

Tinutukan ng nakakasang baril

“Wala akong alam”

Pinagsilbing sinisera ang iyong bibig

Kinoryente ang ari

“Wala akong alam”

Binalian ka ng tadyang

Lumura ng dugo

“Wala akong alam!

Bago ka panawan ng ulirat

Buong dahas mong dinuraan

Ang iisang mukha ng mga matong bayaran

Ang nakangising mukha ng diktador

Lupaypay ang katawan mong ibinalandra

Sa madilim na karsel

Gayunman, hindi nila napiga ang katotohanan

Sa isang pirasong palara ng sigarilyo

Sa gangga-langgam na mga letra

Ngunit sintapang ng iyong paninindigan

Iyong itinala

“Wala akong binitiwang salita

Na di pabor sa mamamayan!”

Kung gayon, ang kirot ng mga sugat mo’y apoy

Na nagliliyab sa dibdib ng mamamayan

Ang dugo mong namuo’y bakal na sintigas

Ng kamao ng mamamayan

Ang diwa mong di malambungan ng karimlan

Ay sing-init ng umagang gumigising sa mamamayan

Ang iyong salita’y sandata at moog

Ng mamamayan

Kayliwanag ng kasaysayan sa nagdidilim-sa-poot

Na mukha ng mamamayan!

Sa makitid na karsel

May isang awiting nagpapasigla sa iyo’

Sa kagubatan nagmumula ang awit

Ng isang mandirigma

Hinihipan ng malayang hangin ang kanyang buhok

Tinatapik-tapik niya

Habang siya’y umaawit

Ang isang laging nakahandang

Riple

Anong dalisay ng kanyang tinig

Sumisilay ang ngiti sa namamaga mong mga labi

Ito ang katarungang umaalingawngaw sa iyong salita!

1975

 

“I Never Said a Word that Harms

the People”

They turned your wallet inside out

On the faces of government agents flew

Bus tickets, receipts, jumbled

Telephone numbers

Dates and places of meetings

Names that cannot be found in any directory

Loose change the masses worked hard for

And offered to the revolution

They beat you up, kicked you

Pointed a cocked gun at you

“I know nothing”

They made an ashtray of your mouth

Gave you electric shocks in the genitals

“I know nothing”

They broke your ribs

You spat blood

“I know nothing!”

Before you passed out

You vehemently spat

On the common face of the goons

The grinning face of the dictator

They threw your beaen body

In a dark cell

But they failed to squeeze the truth

On a piece of the foil of a cigarette pack

In letters as minute as ants

But as brave as your stand

You wrote down

“I never said a word

That harms the people!”

Therefore, the pain from your wounds is a flame

Raging in the breast of the people

Your blood that clotted is iron as hard

As the fists of the people

Your mind the dark could not becloud

Is as warm as the morning awakening the people

Your words are weapons and ramparts

Of the people

How bright is history in the anger-darkened

Faces of the people!

In the cramped cell

A song livens you up

From the jungle comes the song

Of a fighter

The free wind blows through his hair

He taps

An ever ready

Rifle

As he sings

How pure his voice

A smile shines on your swollen lips

This is the justice echoing in your words!

(E.P.)

Bakir

Bitak-bitak ang tigang na lupa

Sa tag-araw. Siksik na sa ani

Ang bodega ng panginoong maylupa,

Ang kabang-yaman ng usurero.

May naisasaing pa ang mahirap

Na magsasaka. Sa makitid na pilapil,

Tumitikom ang mga dahon ng makahiya,

Masaling lang, ngunit ang kanyang

Mga tinik ay patalim na nakaumang.

Kaylawak ng bukirin, ng parang.

Sino ang makapagsasabing

Ang lupang hinawa’t binungkal

Ng libu-libong anakpawis

Sa kung ilang salinlahi’y

Pag-aari larnang ng iilang nilalang?

Patalim na nakaumang

Ang mga tinik na bakal

Ng naghaharing uri.

Hinahasa ng matinding sikat

Ng araw ang bawat dahon ng talahib,

Kumikinang ang ilog

Sa tama ng liwanag,

Lumalangitngit ang kawayan

Sa bugso ng hangin. Tahimik

Ang mga dampa. May impit na daing

Sa langitngit ng sahig, sa lagaslas

Ng tubig sa batalan. Isang ama,

Ina, anak o kapatid ang nawawala.

May bangkay na namang lulutang

Sa ilog, mangagamoy

Sa gubat, o mabubulok

Sa bilangguan. Umaabot

Hanggang langit ang ungol

Ng dalamhati, ang sigaw

Ng paghihimagsik. Ang daang

Paakyat sa bundok ay pinatag

Ng mga paang nasanay kumapit

Kahit sa kapirasong lupa’t

Batong nakausli. Nagtatayugan

Ang mga puno. Sa pagitan

Ng mga sanga’y may masiglang kampay

Ng bagwis. Sa ilalim ng mga daho’y

May himig ng isang malayang

Awit. Nagpupulong ang mga api.

1981

Forest

Cracked is the parched earth

In the hot days. The harvest fills to the brim

The landlord’s granary,

The coffers of the loan shark.

The poor peasant still has something left

To cook.  Along the narrow ridge of the paddies,

The leaves of makahiya fold

At the slightest touch, but its spines

Are daggers aimed.

How vast the fields, the plains.

Who would have known

That only a handful owns

The land

Thousands of toiling people

Have cleared and tilled

For generations?

The barbed wires

Of the ruling classes

Are daggers aimed.

The intense heat of the sun

Hones each blade of talahib,

The river shimmers

Struck by light,

The bamboos creak

In the gust of wind. Silent

Are the huts. There’s a whimper

In the creak of the floor, in the gush

Of water at the batalan. A father,

Mother, child or brother is missing.

Another corpse would float

On the river, stink

In the forest, or rot

In prison. The howl

Of grief, the cry

Of revolt reach up

To the sky. The path

Up the mountain has been flattened

By feet used to clinging

Onto even a clod of earth

Or jutting stone. The trees

Tower.  Between

The branches, a lively flutter

Of wings. Beneath the leaves,

The sound of a free

Song. The oppressed gather in a meeting.

(E.P.)

Pagbubuksan Ka ng Pinto

Pagbubuksan ka ng pinto,

Pulang mandirigma,

Patutuluyin ka

Sa abung-abung na may init pa ng saleng.

Nakabalabal sa Kaigorotan ang lamig ng gabi

Sa paanang bundok na ito ng Gran Cordillera.

Nakaugat sa mga bato ang pino, kamote

At palay sa payaw.  Ilang buwan lamang

Ang itatagal ng ani sa agamang.

Hindi araw-araw ay may larnan ang gimata

Mula sa kaingin, o ang patibong sa gubat

Para sa usa’t baboy-ramo.  Bato at bato

Ang daang patungo sa bawat pintuan

Ng bagong sonang ito, nagbubukas sa tawag

Ng ama’t kapatid ng mga katutubo.

Nagtitipun-tipon sa dap-ay ang mga katutubo,

Nakapaligid sa liwanag at init ng saleng

Habang nagtatanod ang mga pino

Na ngayo’y inaangkin ng naghaharing-uri.

May sagitsit ng apoy sa ginaw ng gabi,

May talsik ng liwanag sa gatilyo ng M-16,

May bagong saleng na nagliliyab

Sa pagkakaisa ng mga katutubo’t Pulang mandirigma.

Pagbubuksan ka ng pinto, patutuluyin ka

Sa abung-abung na lalaging may saleng.

Hunyo 1982

They Will Open Their Doors To You

They will open their doors to you,

Red fighter,

They will welcome you

To the abung-abung still warm with saleng.

The cold of night cloaks the Igorot land

In these foothills of the Gran Cordillera.

The pine trees, sweet potatoes and the palay in the payaw

Take roots among the stones. The harvest in the agamang

Will only last a few months.

Days are rare when the gimata

From the clearing, or the forest trap

For deer and wild boar, brings in anything.

Stone upon stone

Leads to every door

Of this new guerrilla zone, opening to calls

Of the natives’ fathers and brothers.

The natives gather in the dap-ay

Round the light and warmth of the saleng

As the pine trees

The ruling classes now claim stand watch.

The fire hisses through the cold of night,

Light strikes the trigger of an M16,

A pile of new saleng blazes

For the unity of the natives and the Red fighters.

They will open their doors to you, welcome you

To the abung-abung that shall never lack saleng.

(E.P.)

Kalikasan

Isang dahon ang gumalaw;

Isang Pulang mandirigma ang nabuwal.

Sa tanghaling-tapat

Na walang kahangin-hangin— ‑

Ano’t sa tanghaling-tapat

Na halos di humihinga’y

Isang dahon ang gumalaw,

Isang Pulang mandirigma ang nabuwal.

Walong Pulang mandirigma

Na nalingat sa libis ng bundok

Sa tanghaling-tapat;

Isa ay nabuwal.

Isandaang dahong

Walang kagalaw-galaw

Sa tanghaling-tapat

Na walang kahangin-hangin

Sa tuktok ng bundok

(Kalbong bundok na ano’t isang gabi’y

Sinibulan ng isandaang dahon!);

Isa’y gumalaw.

Ay, isang Pulang mandirigma ang nabuwal.

Sa tuktok ng bundok,

Isandaang dahon;

Sa libis ng bundok,

Walong Pulang mandirigma.

Sa tanghaling-tapat,

Isang dahon ang gumalaw,

Isang Pulang mandirigma ang nabuwal.

Nature

A leaf moves;

A Red fighter falls.

At noon

When no wind blows— ‑

How so that at noon,

One that barely breathes,

A leaf moves,

A Red fighter falls.

Eight Red fighters

Caught off-guard on a mountain slope

At noon;

One falls.

A hundred leaves

Unmoving

At noon

When no wind blows

At the top of a mountain

(A bald mountain that suddenly one night

Grew a hundred leaves!);

One among them moves.

Ay, a Red fighter falls.

At the top of a mountain,

A hundred leaves;

On its slope,

Eight Red fighters.

At noon,

A leaf moves,

A Red fighter falls.

(E.P.)

M-79

Malayo ang narating,

Nararating, ng baril na ito.

Sa puluhan, matiyagang inyuukit

Ng bayarang sundalong mayhawak nito

Ang bawat letra ng mga probinsyang

Pinagdistinuhan sa kanya

Ng kanyang mga panginoon:

Davao, Cotabato, Samar, Tarlac,

At sa huli’y Cagayan.

Sa mga sandali ng paghihintay ng misyon

Para sa paglusob, o kaya’y ng pamamahinga

Pagkatapos ng isang madugong labanan,

Habang ang larangan ng digma

Ay tila mapayapang tanawin lang ng isang lugar

At ang baril ay laruang kinakalung-kalong,

Mariing itinatarak ng bayarang sundalo

Ang kanyang lanseta sa makinis na pisngi

Ng puluhan hanggang sa maiuka niya

Ang mapa ng kanyang karahasan.

Nakadadarang ang ibinubugang apoy

Ng baril na ito, lumulundo ang langit at lupa

Sa dagundong na bumabasag ng bungo’t

Umuuka sa dibdib ng buong kapuluan.

Nakatutok ang baril sa mamamayan.

Ngayon, ang baril na ito’y

Hawak na ng Pulang mandirigma.

Bawat putok nito’y umuukit ng bagong titik

Sa bungo ng kaaway saan mang dako

Ng kapuluan.

Malayo ang narating,

Nararating, ng baril na ito.

M79

This gun has gone a long way,

It is going a long way.

On its butt, the mercenary soldier

Toting it painstakingly carves

Every letter of the provinces

Where he has been deployed

By his masters:

Davao, Cotabato, Samar, Tarlac,

And lately Cagayan.

Moments when he awaits missions

To attack, or when he rests

After a bloody battle,

While the battlefield

Looks like only a peaceful scene of a place

And the gun a toy on one’s lap,

The mercenary soldier sinks his knife

Firmly into the smooth face

Of the butt until he has carved

The map of his savagery.

The fire this gun spews

Scorches, earth and sky tremble

From the roar that breaks skulls

And rips the breast of the land.

The gun aims at the people.

Now a Red fighter holds

This gun.

Whenever it shoots, it carves new letters

On the skull of the enemy

Anywhere in the land.

This gun has gone a long way,

It is going a long way.

(E.P.)

Dave

(Sa alaala ni Merardo T. Arce, pinatay ng mga

sundalo ng diktadurang US-Marcos sa Cebu noong 5 Pebrero

1985 sa gulang na 31)

Iyon at iyon ang papel mong ginampanan

Sa teatro ng paghihimagsik:

Isang manggagawa, inapi, pinagsamantalahan,

Namulat at nanguna sa pagdurog sa kaaway.

Sa tuwina’y mabunyi ang wakas: nangakataas ang maso,

Ang karet, ang PSR at ang baril,

Wumawagayway ang mga bandilang pula,

Pasulong na nakataas ang iyong kamao,

At ang iyong mga mata’y nagniningning

Sa tagumpay habang dumadagundong

Ang Internasyunal.

Iyo’t iyon: isang rebolusyonaryo, sa teatro

At sa huli’y sa larangan ng digma,

Nakanapsak, may hawak na baril,

Namumuno sa armadong pakikibaka

At kilusang masa sa kanayunan.

Ang dating papel ang iyong naging buhay.

Paano pa magkakaiba? Iisa ang pinanindigan mo,

Ikaw bilang tauhan sa dula,

At ikaw bilang kasamang naghawan ng landas

Sa rebolusyonaryong pakikibaka.

Iyo’t iyon: kahit ang pagpatay sa iyo

Ng kaaway ay matagal nang naisadula,

Kahit ang pagtangis sa iyong bangkay

Ay nahalinhan na ng rubdob ng paghihimagsik.

Tingnan mo: lahat kaming nasilayan

Ng iyong ngiti’y nangakataas ang kamao

Habang dumadagundong ang Internasyunal

Sa puso ng bayan.

13 Pebrero 1985

Dave

(In memory of Merardo T. Arce, who was killed

by soldiers of the US-Marcos dictatorship,

in Cebu on 5 February 1985, at the age of 31)

You had played the same role over and over

In the theatre of revolt:

A worker, oppressed, exploited,

Who awakens and leads in crushing the enemy.

The end had always been rousing: the hammer,

The sickle, the PSR and the gun overhead,

The red flags waving,

Your fist raised forward,

And your eyes gleaming

In victory

As the International

Thunders.

It had always been that: a revolutionary, in the theatre

And eventually in the battlefield,

Lugging a knapsack, gun in hand,

A leader of the armed struggle

And mass movement in the countryside.

The former role became your life.

How could they have differed? You took a single stand,

As a character in plays

And as a comrade who cleared a path

In the revolutionary struggle.

It had always been that: even your murder

By the enemy had long been acted out,

Even the grieving over your body

Had been replaced by the fire of revolt.

Look: all of us, on whom your smile

Had shone, raise our fists

As the International thunders

In the heart of the people.

(E.P.)

Igang

Mahigpit ang kapit

Ng ugat sa igang,

Pumupulupot, bumabaon

Sa mga batong inuka’t

Pinatalas ng ulan at araw

Sa kabundukan.

Sa makikitid na lupaing

Hinawan ng mga magsasaka,

Bumubulas ang mais at palay,

Mga kararuton—balinghoy,

Kamote, bisol, mga pagkaing

Pamatid-gutom na’y

Di pa makasapat.

Nakaumang ang igang

Sa mga daang ikinukubli

Ng hagunoy sa burol

At gilid ng mga bundok,

Mga patalim

Na sa talampakang kumapal sa hirap

Ay tuntungang humahantong

Sa layu-layong dampa

At pananim, sa mga balong

May alon at tilamsik ng ilog.

Sa lihim na mga lagusan,

Rumaragasa ang tubig

Mula sa mga bundok

Na dumadagundong sa natipong lakas.

Ngayon, dumarami

Ang mga balong nabubuksan,

Lalong tumatalim ang igang

Sa masisiglang yapak,

Humahawan ng bagong landas

Patungo sa kasukalang

Tinatanuran ng dalawidaw.

Mahigpit na nakaugat

Ang mga Pulang mandirigma

Sa masang magsasaka.

Kayrahas ng kahirapa’y

Nagtatayugan ang mga punongkahoy;

Sintigas ng igang

Ang nakalantad nilang ugat.

1984

Negros Occidental

Limestones

Tightly the roots cling

Onto the limestones,

Entwining, piercing

The stones eroded

And honed by rain and sun

In the mountains.

On the narrow lands

Cleared by the peasants

Grow corn and palay,

Root crops—cassava,

Sweet potato, wild taro— foodstuffs

That hardly appease hunger

Yet are not enough.

The limestones lie aimed

On footpaths hidden

By the hagunoy in the hills

And mountain slopes,

Daggers

That to soles calloused by hardship

Are footholds leading

To crops and huts

That stand far apart from each other, to wells

That heave and splash like rivers.

Through secret passes

Rushes the water

From the mountains

That roar with gathered strength.

Now the wells being opened

Multiply,

The limestones further sharpen

With every lively footstep

That clears new paths

Towards wild growths

Watched by the dalawidaw.

Firmly the Red fighters

Take root

In the peasant masses.

Poverty is utterly harsh

Yet the trees tower

Their bared roots

As hard as the limestones.

(E.P.)

EMIN PEÑA

Old Man

“Ti balligiyo ket balligimi,”

said ponderously by a soft-spoken old peasant

as he was talking with a guerrilla

of the New People’s Army.

So touching was the solemn scene

that took place

over a cup of hot black barako,

the dim light of the indigenous lampara,

in a small hut in the mountains of Baggao.

From his serious wrinkled face

spoke the firm class standpoint of the

downtrodden toiler of the earth

whose unyielding yearning is to get his

legitimate right over the lands

they have cleared and developed since his teens,

prior to World War II,

but were forcibly taken away

from them by the well-connected

landlords.

“Mangnamnamakami kadakayo nga armadomi,”

explained another old man whose two sons

and a daughter are now with the

people’s army.

30 Mayo 1982

Hiraya

We have to eat their food

“mait” — that’s what they call the corn

they take in.

We have to speak their tongue “Itawit”,

the dialect without the letter “s,”

the dialect of the people in the southern part

of the zone.

Only thus can our political work be effective;

only thus can they feel that we are

one with them;

only thus can we

truly serve them.

8 Hunyo 1982

Quibal, Penablanca

Mukag

Tinatanglawan ng buwan

Ang iyong mais at tabako, mga bahay

Na nananahimik sa lukob ng gabi.

Ngayo’y sikil-sikil ka pa ng mga pasista,

Ng mga paramilitar na sinusulsulan ni Israel.

Mukag, ngayong gabi’y

Tila dinadaan-daanan ka lang namin

Subalit sa likod nito’y unti-unting gumagapang

Ang kilusan ng masang api

Mula sa gilid ng iyong mga pilapil at tumana,

Mula sa mga taumbaryong hanggang ngayo’y

Nag-aalab.

Di maglalaon, makikituloy na rin

Ang iyong mga armadong anak sa iyong mga tahanan,

Di magialao’y sisilayan na rin sila ng ningning

Ng araw sa iyong mga bintana, mga bakuran,

At ang mga katawang hapo sa paglalakad

Ay iyong kakandungin.

Ikaw ang bagong Labting sa ating digma.

5 Hulyo 1982

Mukag

The moon shines

Over your corn and tobacco plants, your homes

Peaceful, shielded by the night.

Now you are still being strangled by the fascists,

By the paramilitary instigated by Israel.

Mukag, tonight

We seem to be merely passing you by

But actually the movement of the oppressed masses

Is slowly creeping

From the edges of your paddies and mesas,

From among the barrio people who till now

Are burning with revolutionary fervor.

It won’t be long and your armed children

Will find shelter in your homes,

It won’t be long and the sun will cast

Its light on them through your windows, in your yards,

And the bodies exhausted during the hiking

You will hold in your arms.

You are the new Labting of our war.

(J.M.A.)

Imurong

Matagal mo na palang inaabang-abangan

Ang muling pagbabalik ng iyong mga anak

Na gabi kung maglakbay,

Bumabagtas sa malalawak na bukirin ng Baggao.

Noong Mayo’y may pag-aalinlangan ang ilan

Na muli kang balikan,

Ngunit iyo’y pinawi mo na ngayon.

Isa kang matatag na kandungan ng digma,

Kay sisigla ng iyong mamamayan

Sa muling pagtunton sa landas ng pulang silangan.

Imurong, nariritong muli ang mga Pulang mandirigma,

Silang kaytagal ding tatanaw-tanaw lamang

Sa iyong mga pilapil at dampa.

11 Hulyo 1982

Imurong

For a long time you have been looking forward

To the return of your children

Who journey in the night,

Crossing the wide fields of Baggao.

Last May, some comrades hesitated

To come back to you,

But all the doubts you have erased.

You are a strong fortress in war,

How dynamic are your people

In finding again the path to the red east.

Imurong, here again are the Red warriors,

They who for a long time could only look

Over your paddies and huts.

(J.M.A.)

Homesick

At times when I’m probing deep into

the‑ various classes in the countryside

and come across the lives of those who have

tens and hundreds of surplus cavan grains,

I feel like wanting to meet my old folks,

like wanting to investigate them, too.

Then, explain to them the revolutionary class

policy to landlords who are supportive of

the struggle;

and convince them of the justness

of the commitment I’ve decided to spend

the rest of my waking hours.

We are a landlord family, alright

and my old folks engage in feudal as well as

semifeudal exploitation.

These, I’d like to point out to them

so that my old folks’ way of living would come

in consonance with the likes of the

enlightened sectors of the landlord class.

Roots.

At times I feel like tracing back my roots

and explain to them how my class standpoint,

viewpoint and method

have been firmed up by the already four-year

stay in the guerilla zone.

17 Hulyo 1982

Kumusta da Ka Desto?

Nag-uumapaw ang aking damdamin sa galak

habang nakikinig ako sa magsasakang nagkukwento

sa amin tungkol sa paghahatid nila ng kabuhayan

para sa isang kumperensya

“idiay banda ti Sierra Madre idi 1977.”

Kung di ako namamali,

ang unang kumperensya ng Partido

sa rehiyon ang tinutukoy niya.

“Nabayagen a ditay nagdidinna manen,

kakadua! Mailiwkam kadakayo!” ang

madamdaming bigkas ng magsasaka.

Napakasigla ng masa sa baryong ito,

na siyang pinakamalaki sa bayang

ito ng dakong silangan.

Ilang balik pa namiy magiging konsolidadong

lugar na ito;

nakapundasyon na ang mga aktibistang

muling pinapakilos.

“Kumusta met da Ka Erving, Ka Ramon,

Ka Desto, Ka Sander, Ka Lagring, Ka Sidro,

Ka Ninoy?”

8 Agosto 1982

Warm Greetings to our Comrades

I am filled with overflowing joy

as I listen to the peasant tell

us about the people’s experience in delivering supplies

for a conference

“somewhere in Sierra Madre in 1977.”

If I am not mistaken,

he is referring to the first conference

of the Party in the region.

“It has been very long that we have not been together,

comrades! We missed you!” the peasant

greets with all sincerity.

How energetic are the masses in this barrio,

the biggest in this town

in the east.

A few more times we shall come back and this place

will be consolidated;

the activists who have regained dynamism

serve as strong foundations.

“How are Comrade Erving, Comrade Ramon,

Comrade Desto, Comrade Sander, Comrade Lagring,

                                                                        Comrade Sidro

Comrade Ninoy?”

(J.M.A.)

Bagyo

Ang bagyo ay dumarating

at nagpapanday sa atin.

Sinisira ng bagyo

ang mga palay sa bukid at mais sa kuman;

itinutumba ang mga mahihinang kubo.

Ngunit matapos ang bagyo,

muling babangunin ng magsasakang

daana’t iwanan ng bagyo ang kanyang

kubong natumba,

aanihin ang anumang natira sa palay at mais,

tatanawin ang susunod na taniman;

di siya nagpapakulong sa pinsalang dulot

ng bagyo.

Isang bagyo

rin ang nangyari nitong 17 Oktubre sa Bitag Grande.

Nasawi ka, Kasamang Jacky, habang

nakikipagpalitan ng putok sa mga kaaway;

nakuha ang iyong ripleng M-16, pati ang tatlong

pak, ang Hang klasipikadong dokumento

at impormasyon sa sona

at nabulabog ang piano para sa kampanyang

magsasaka at propaganda.

Ngunit tulad ng magsasakang daana’t iwanan ng bagyo,

muli tayong titindig, Ka Jacky,

susuriin kung saan tayo nagkamali,

kung ano pa ang natitirang pwedeng anihin,

kung ano pa ang maaaring bangunin;

tatanawin natin ang ningning ng araw

at ang sanlibo’t isang posibilidad at pag-asang dala nito.

Di tayo patatalo sa bagyo,

sa mga hirap ng pakikibaka,

pagkat di na tayo mga petiburges na mabubuway

na sa bawat hambalos ng habagat

ay nagtatago sa kanyang agurong,

sa palda ng kanyang kunsintidor na mama,

tayo’y mga rebolusyonaryong determinadong

pangibabawan ang bawat bagyo.

Di nga ba’t ang buhay,

ang pakikibaka,

ay isang serye ng mga bagyo?

19 Oktubre 1982

Storm

The storm comes and

shapes us.

The storm destroys

the rice grains in the fields and the corn in the farm;

blows down the fragile huts.

But after the storm,

the peasant battered and left

by the storm

puts up his fallen hut again,

harvests whatever is left of the rice grains and the corn,

looks forward to the coming planting season;

he is never helpless with the destruction wrought

by the storm.

A storm,

Too, is this that took place on 17 December in Bitag Grande.

You were felled, Comrade Jacky, while

exchanging fire with the enemy;

your M-16 rifle was taken away, even the three

backpacks, some classified documents

and information on the zone;

and the propaganda and peasant campaign plan

went in disarray.

But like the peasant battered and left

by the storm,

we shall rise again, Comrade Jacky,

analyze the errors we committed,

find out what is left for us to reap,

what is left for us to put up again;

we shall look to the brightness of the sun

and the one thousand and one possibilities and hopes

it brings.

We shall not be defeated by the storm,

by the hardships of struggle,

because we are no longer the petty bourgeois who can be very weak

who for every blow of the westerly wind

merely stands in his house

or seeks protection under the skirt of his doting mother,

we are the revolutionaries determined

to overcome every storm.

Isn’t it so, that life

The struggle,

Is a storm, one coming after the other?

(J.M.A.)

GLOSARI/TALA TUNGKOL SA MGA TULA

Ruth Firmeza

                                    Banig

Banig: isang lugar sa Baryo Malaping, Tumauini, Isabela.

 

                                    Pitso Manok

Pitso Manok: isang bundok sa pagitan ng Penablanca at Baggao,

Cagayan

                                    Tandaan Mo

Ublag: kubong pahingahan ng mga magsasaka sa gilid ng bundok.

Lucia Makabayan

                                    Ina Teresa

Saleng: kahoy na panggatong mula sa punong pino.

Makoto: bakpak.

Sagada

Ili: nayon. Dap-ay: bahay-komunal.

Servando Magbanua

                                    Tomloy

Inambus ng may 13‑kataong iskwad ng Bagong Hukbong Bayan ang isang

9-kataong iskwad ng Philippine Army na nangungulekta ng palay noong 2 Oktubre 1978.  Isang sundalo ng Army ang napatay noon din at isa naman ang nasugatan sa enkwentrong ito na nangyari malapit sa pinagsisimulan ng batis ng Tomloy, sa pampang ng Ilog Pan-ay, sa Rizal Norte, Tapaz, Capiz. (Talababa ng makata, mula sa orihinal na Ingles.)

Poem Written Beside a Peasant Comrade’s Grave. . .

Si Douglas Olido ay kilala bilang ‘Kasamang Maone’ ng mga magsasaka sa Daan Sur, Tapaz, Capiz. Siya ay myembro ng Communist Party of the Philippines at tserman ng lokal na komiteng tagapag-organisa sa mga magsasaka hanggang sa siya ay paslangin noong 22 Marso 1978.

Pinangangasiwaan niya ang pagtatanim ng palay sa kaingin nang sigawan siya ng isang tim na panalakay ng ICHDF (Integrated Civilian Home Defense Forces) para sumurender.  Kaagad na binunot niya ang kanyang baril at nagpaputok, pero walang natamaan sa kaaway. Sa ganting-putok ng kaaway, natamaan siya sa kanang sentido, na dagli niyang ikinamatay. (Talababa ng makata, mula sa orihinal na Ingles.)

                                                            The Legacy

Dangula: yakal.

Si Gabriel Danid ay isa sa matatandang lubos na iginagalang sa Daan Norte, Tapaz, Capiz.  Nang unang durnating ang BHB sa kanilang baryo, nanghihina na siya sa sakit na tuberkulosis sa pulmonya.

Tulad ng karamihan ng mamamayang naninirahan sa bundok, siya ay mabait, magalang at may angking matalas na pag-iisip, gaano man kapayak. Ang huling katangiang ito ang naglapit sa kanya sa kilusang rebolusyonaryo, tulad ng metal sa magnet.

Konsistent at matatag ang kanyang paninindigan tungkol sa kilusan. Aktibong lumahok siya sa kilusang masa, una’y bilang kalihim ng komiteng tagapag-organisa sa baryo at kalauna’y bilang tagapangulo ng grupong tagapag-organisa sa magsasaka. Kaya nga’t malaki ang kanyang naging papel sa pagbabago sa buhay-pampulitika ng baryo. Dahil ang Daan Norte ay pinakasentrong baryo sa Tapaz, ito ay nagsilbing pugad ng mga lokal na burukrata sa kanilang panlilinlang tuwing may miting de avance. Dahil kay Antay Gabe at maraming tulad niya, ang Daan Norte at mga kanugnog ay malalayang lugar ngayon para sa tuluy-tuloy na rebolusyonaryong pagkilos.

Hindi naging sagabal ang kanyang kahinaang pisikal para gampanan ang mga tungkulin, kahit sa pinakamahihirap na sitwasyon. Minsan, isang iskwad ng PC ang dumating sa sentro at inisa-isang tanungin ang mga tao. Pag-abot sa kanya, nagkunwang nahihilo siya at sinasal ng ubo, kayat hindi siya minaltrato at noon di’y pinauwi.  Paglayo niya, sumakay siya sa kalabaw at mabilis na winarningan ang mga tao sa kabilang baryo tungkol sa pagdating ng mga sundalong PC.

Ang kanyang pamilin-bilin nang siya’y pumanaw noong Setyembre 1979 ay nagpalipat-lipat sa sonang gerilya kahit bago pa man matapos isulat ang tulang ito, na ang inspirasyon ay ang pamilin-bilin. (Talababa ng makata, mula sa orihinal na Ingles.)

                                    Eastward the Winds of Song

Sa mga unang taon ng dekada 70 habang itinataguyod ng Bagong Hukbong Bayan ang pakikidigmang gerilya sa panimulang yugto, pumusisyon ito sa mga lugar sa kabundukan na nagsilbing panimulang base ng operasyon nito. Ang mga lugar na ito ay nagsilbing paaralan, santuaryo, at sa pinakamahihirap na taon ay nagsilbing bantayog ng mga kasamang martir.

Kinalaunan, sa pangkalahatang pag‑unlad ng rebolusyonaryong gawain, kinailangang paglangkapin ang gawain sa mga lugar sa bundok at gawain sa patag. Sa ganito lumabas ang pangangailangang magpalawak sa mga bago at napakaraming baryo at bayan.

Ano ang nararamdaman ng isang Pulang mandirigma habang bumababa patungong patag, matapos ang napakahabang panahon ng pag-aaruga, pagbuhay at pagpanday sa kanya ng kabundukan? Sinikap na sagutin sa tula ang tanong. (Talababa ng makata, mula sa orihinal na Ingles.)

Jason Montana

                                    Coming In

Innoh: Sa Ifugao, katawagan ng paggiliw, pagmamahal.

                                    Turning Point

Bugan, Wigan: Sa kwentong-bayan sa Cordillera, si Bugan ang Eba at si Wigan ang Adan.

Payao: hagdan-hagdang palayan.

Oban: Isang mahaba’t matibay na kayo na isinasakbat sa balikat para paglagyan ng sanggol, sa harap o sa likod.

                                    Ifugao Revisited

Kabunian: Sa katutubong relihiyon ng Cordillera, ang pinakadios sa lahat ng dios.

Tabu: Pagbabawal. Sa Ifugao, ipinagbabawal ang pagkain ng palaka,

suso, isda o larva mula sa palayan dalawang buwan bago mag‑anihan sa

Hunyo. Sa katunayan, ang pagbabawal na ito ay nakabubuti para maparami ang maihahanda sa panahon ng anihan at sa pagdaraos ng ritwal para sa “bagong apoy” na pinagpala ng mga pari ng tribu.

                                    Clearing

Abung: Sa Cordillera, kubong may isang kwarto na tinatahanan ng maralitang magsasaka, gawa sa kawayan o tambo. Kaiba ito sa bale, isang regular na bahay na gawa sa kahoy.

                                   

                                    Twilight Ritual

Datoc: Sa Ifugao, isang malalim na mangkok na gawang kahoy, karaniwang gamit sa kusina.

(Ang talasalitaan sa itaas ay salin ng Glossary sa Clearing ni Jason Montana (Philippines: ARMAS/CNL/NDF, 1987).

Kris Montañez

                                    Bakir

Bakir: (Iloko) Gubat.

                                    Pagbubuksan Ka ng Pinto

Abung-abung: Abung, bahay ng maralitang magsasaka.

Agamang: Bahay-imbakan ng palay.

Gimata: Dalawang malalaking bakol na nakatali sa magkabilang dulo ng pingga.

                                    Dave

PSR: Philippine Society and Revolution ni Amado Guerrero.

                                   

            Igang

Igang: Apog, limestone.

Kararuton: Kamoteng-kahoy.

Bisol: Lamang-ugat ng ligaw na gabi.

Hagunoy: Talahib na ang katas ay pampaampat sa dugo ng sugat.

Dalawidaw; Maliit at kulay-itim na ibong may mapulang dibdib.  Ang kanta nito’y binubuo ng limang sunud-sunod na sipol na may iba-ibang taas, at may pahuling magkakahalong tono.

Emin Peña

                                    Old Man

“Ti balligiyo ket balligimi”: “Ang inyong lakas ay amin ding lakas.

“Mangnamnamakami kadakayo nga armadomi”: “Inaalala namin ang

inyong kagalingan, kayong mandirigma namin.”

                                    Hiraya

Hiraya: (Itawet) Timog.

                        Mukag

Israel, Cesar: Pusakal na pinuno ng CHDF sa lugar.

Labting: Isang matatag na baryo sa Cagayan.

                        Kumusta da Ka Desto?

“Idiay banda ti Sierra Made idi 1977”: “Doon sa may bandang Sierra

Madre, noong 1977.”

“Nabayagen a ditay nadidinna marten, kakadua! Mailiwkam

kadakayo!”: “Matagal nang hindi tayo nagkikita, mga kasama!

Nasasabik kami sa inyo! “

TUNGKOL SA MGA MAKATA

RUTH FIRMEZA — Nagsimulang kumilos sa Bagong Hukbong Bayan sa Isabela noong 1971; ngayo’y isang namumunong Pulang mandirigma sa Hilagang Luson.  Awtor ng istorikal na sanaysay, “Ang Mahabang Martsa ng Bagong Hukbong Bayan sa Cagayan Valley, 1976-78.” Kasalukuyang isineserye ang kanyang nobela tungkol sa armadong kilusan sa Cagayan sa Baringkuas, ang pahayagang masa sa rehiyon.

WILFREDO GACOSTA — Kilala bilang “Ka Nards,” nagsimulang kumilos sa bayang sinilangan, sa Barcelona, Sorsogon. Nag-resayn bilang guro sa lokal na pamantasan para magpultaym sa kanayunan. Sa edukasyon ang naging pangunahing tungkulin. Nanguna sa pagtatakwil sa oportunistang linyang palasuko ng pangkating Sanchez-Gapud-Bautista-Labitag noong 1974.  Napatay sa isang enkwentro noong 13 Oktubre 1977.

JAIME KASANAG — Kumikilos bilang Pulang mandirigma at propagandista sa kanayunan ng Panay.

EMMANUEL LACABA — Kilalang makata sa Ingles. Lumahok sa kilusang manggagawa sa Maynila‑Rizal bago magbatas-militar noong 1972. Kumilos bilang Pulang mandirigma sa Mindanaw, kung saan siya pinaslang ng kaaway noong 18 Marso 1976.

LUCIA MAKABAYAN—‑ Kumilos sa mga sonang gerilya sa Cordillera.

SERVANDO MAGBANUA — Kumilos bilang Pulang mandirigma at propagandista sa kanayunan ng Panay. Pinatay ng kaaway noong Hulyo, 1986.

KATALINO MAYLAYON— Kumikilos sa gawaing propaganda at edukasyon. Awtor ng mga koleksyon ng tula (“Sang-ayunan N’yo Kaya?” at “Pasasalamat”) at dagli (“Mga Butil at Katas”). Siya rin ang awtor ng nobelang “Hulagpos!” (1980).

JASON MONTANA— Dating guro at pari. Kumilos bilang Pulang mandirigma sa Cordillera.  Awtor ng Clearing, ang koleksyon ng kanyang mga tula sa Ingles.

KRIS MONTANEZ —‑ Kumikilos sa Kabisayaan. Awtor ng Kabanbanuagan (Kabataan, 1987), isang koleksyon ng mga kwento sa kanayunan, at The New Mass Art and Literature (1988), isang koleksyon ng kanyang mga sanaysay pangkultura.

EMIN PEÑA — Kumikilos bilang Pulang mandirigma sa Nueva

Vizcaya — Quirino.

 

ABOUT THE POETS

RUTH FIRMEZA — First joined the New People’s Army in Isabela in 1971; now a ranking NPA officer in Northern Luzon. Author of the historical essay, “The Long March of the New People’s Army in Cagayan Valley, 1976-78.” His long novel on the armed movement in Cagayan is presently being serialized in Baringkuas, a regional mass newspaper.

WILFREDO GACOSTA — Known as ‘Ka Nards’, he began his organizing work in his hometown in Barcelona, Sorsogon. He left his job in a local university to do fulltime work in the countryside. His main line of work was in education. He led the campaign against the defeatist opportunist line of the Sanchez-Gapud-Bautista-Labitag clique in 1974.  He was killed by the military in an encounter on 13 October 1977.

JAIME KASANAG — He works as a Red fighter and propagandist in the Panay countryside.

EMMANUEL LACABA — A well-known poet in English. He joined the workers’ movement in Manila-Rizal before the imposition of martial law in 1972. He worked as a Red fighter in Mindanao, where he was killed by the enemy on 18 March 1976.

LUCIA MAKABAYAN— She worked in the guerrilla zones of the Cordillera.

SERVANDO MAGBANUA —‑ He worked as a Red fighter and propagandist in the Panay countryside.  He was killed by the enemy in June 1986.

KATALINO MAYLAYON — His main line of work is in propaganda and education.  He is the author of “Sang-ayunan N’yo Kaya?”,  a poetry pamphlet, “Mga Butil at Katas,”  a collection of countryside vignette,  and the novel Hulagpos!‑

JASON MONTANA — A former university professor and priest. He worked as a Red fighter in the Cordillera.  He is the author of Clearing, a collection of his poetry in English.

KRIS MONTANEZ — Author of Kabanbanuagan (1987), a collection of stories from the countryside, and The New Mass Art and Literature (1988), essay on culture.

EMIN PENA — He is with the New People’s Army in Nueva Vizcaya-Quirino.